(BKTO) - Vừa qua, Tổng Kiểm toán Nam Phi đã công bố một Báo cáo kiểm toán nhấn mạnh tình trạng gian lận trong việc ký kết nhiều hợp đồng lớn liên quan đến các chương trình năng lượng hạt nhân của Bộ Năng lượng. Tính đến tháng 3/2017, số tiền chi cho việc thực hiện các hợp đồng đã tăng gấp 3 lần so với kế hoạch ban đầu mà Chính phủ nước này đề ra.

Bội chi, thiếu minh bạch trong thực hiện các hợp đồng 

Báo cáo kiểm toán trích dẫn, một hợp đồng mua sắm của Cơ quan Quản lý mua sắm năng lượng hạt nhân với chi phí 98 triệu Rand Nam Phi (ZAR), tương đương 7,2 triệu USD, có nhiều điểm bất thường. Hợp đồng này đã được Bộ Năng lượng ký kết với Công ty Thương mại Central Lake (còn hoạt động với tên Công ty Công nghệ Empire), do con trai một người bạn thân của Tổng thống Nam Phi sở hữu. Theo các tài liệu thống kê, chi phí của hợp đồng đã bội chi từ 60.000 ZAR lên tới 171 triệu ZAR, vượt quá quy định nhiều lần. Điều này làm dấy lên nghi vấn, lãnh đạo 2 bên đã có sự thông đồng nhằm đục khoét ngân sách, trục lợi cá nhân.

Một hợp đồng khác trị giá 87 triệu ZAR, liên quan đến việc thuê Công ty Dịch vụ tư vấn năng lượng hạt nhân Mahlaka-A-Phalala cũng bị lên án để xảy ra nhiều sai phạm. Theo Tổng kiểm toán, hợp đồng này đã bị đình chỉ vì có những điều khoản sai lệch so với các nội dung ban đầu.

Đơn cử, khi Bộ Năng lượng muốn ký kết một hợp đồng mới để tiếp tục thực hiện công việc, Bộ cần phải tiến hành một quy trình đấu thầu cạnh tranh công khai được Ủy ban đấu thầu của Chính phủ chấp thuận. Tuy nhiên, một số cán bộ đã tự ý gia hạn hợp đồng với nhà thầu cũ, bất chấp các quy định của luật pháp. 

Sau quá trình kiểm tra sơ bộ, Tổng Cục trưởng Tổng Cục Năng lượng Thabane Zulu đang bị nghi ngờ có dính líu đến cả 2 hợp đồng bất thường trên. Bộ trưởng Bộ Năng lượng Nam Phi Mmamoloko Kubayi cho biết, ông Thabane Zulu cũng như một số quan chức cấp cao khác thuộc Bộ đã và đang bị điều tra với cáo buộc có liên quan đến những sai phạm trong các hợp đồng đấu thầu năng lượng hạt nhân.  

Lãnh đạo cấp cao phớt lờ việc giám sát, chi sai quy định

Vào cuối tháng 8/2016, Công ty Dịch vụ tư vấn năng lượng hạt nhân Mahlaka-A-Phalala đã công bố một báo cáo chỉ ra rằng, Bộ Năng lượng Nam Phi chưa sẵn sàng để có thể đảm đương việc thực hiện dự án xây dựng chương trình năng lượng hạt nhân mới, ước tính trị giá 1 nghìn tỷ ZAR. Tuy nhiên, một số cán bộ cấp cao của Bộ Năng lượng đã yêu cầu Mahlaka-A-Phalala phớt lờ việc giám sát các quy trình quản trị bắt buộc, tiếp tục yêu cầu Chính phủ duyệt dự án khổng lồ trên. 

Để mua chuộc Mahlaka-A-Phalala, các cán bộ này cho tiếp tục thực hiện giai đoạn thứ 2 của hợp đồng và tăng chi phí với nhà thầu này từ 87 triệu ZAR lên hơn 100 triệu ZAR. Mahlaka-A-Phalala đã không được biết nhiều nội dung, hoạt động với tư cách là một nhà cung cấp dịch vụ tư vấn chương trình năng lượng hạt nhân cho Bộ. Ngoài ra, một số lãnh đạo cấp cao của Bộ tiếp tục tham gia vào công tác mua sắm, chi nhiều khoản không có hợp đồng và trái với quy định của pháp luật.

Dựa trên các quy định của Đạo luật Quản lý tài chính công quốc gia, các ủy ban đấu thầu liên quan đã lên tiếng cảnh báo, Bộ Năng lượng cần dừng ngay việc thuê Mahlaka-A-Phalala làm hãng tư vấn. Tuy nhiên, việc đình chỉ Mahlaka-A-Phalala vào thời điểm này có thể gây ra mối lo ngại làm cản trở việc hoàn thiện các Kế hoạch năng lượng tổng hợp, là cơ sở cho Kế hoạch năng lượng trong 20 năm tới của quốc gia. Bộ trưởng Kubayi đã cam kết sẽ hoàn tất các Kế hoạch năng lượng trên vào cuối tháng 2/2018. Tuy nhiên, trước những cáo buộc và bê bối nghiêm trọng trên, Kế hoạch này khó có thể hoàn thành đúng thời hạn như cam kết.

Trong một cuộc thảo luận giữa Ủy ban Năng lượng quốc gia trước Nghị viện, Bộ trưởng Kubayi đã đề nghị được gia hạn thêm thời gian để xem xét những bất thường trong các hợp đồng hạt nhân mà báo cáo của Tổng Kiểm toán đã vạch ra.  

Hiện tại, các lãnh đạo cấp cao của Bộ đã từ chối việc gặp gỡ, trả lời các cơ quan điều tra về những cáo cuộc trong Báo cáo kiểm toán. Do tính chất phức tạp của những phát hiện trong Báo cáo kiểm toán, nhiều thông tin vẫn chưa được xác định rõ ràng, các quan chức cấp cao của Bộ Năng lượng sẽ tiếp tục bị điều tra nhằm làm sáng tỏ sự việc. 

Bà Kubayi cho biết, Báo cáo kiểm toán vẫn đang tiếp tục được hoàn thiện và bà đang lên kế hoạch họp bàn với Tổng Kiểm toán nhằm thảo luận và làm rõ hơn về những phát hiện trong báo cáo.