(BKTO) - Vừa qua, Tạp chí Kế toán của Hoa Kỳ đã công bố một kết quả nghiên cứu mang tên: “Thời hạn kiểm toán và sự cần thiết của việc phát hiện sai phạm kế toán kịp thời”. Nghiên cứu chỉ ra rằng, thời hạn các hợp đồng kiểm toán quá dài đã dẫn đến tình trạng chất lượng kiểm toán giảm sút và gây ra nhiều tiêu cực.

Hợp đồng kiểm toán càng kéo dài, chất lượng kiểm toán càng suy giảm 

Tác giả của công trình nghiên cứu trên là ông Zvi Singer đến từ Đại học HEC Montreal - trường đại học kinh doanh quốc tế nổi tiếng hàng đầu Bắc Mỹ, dẫn đầu trong công tác nghiên cứu kinh doanh - và ông Jing Zhang thuộc Đại học Alabama - trường đại học công lập đầu tiên tại thành phố Huntsville, bang Alabama, miền Nam nước Mỹ, được lọt vào danh sách 50 trường đại học công lập tốt nhất Hoa Kỳ trong 10 năm liên tiếp. 

Công trình nghiên cứu được triển khai sau khi Ủy ban Giám sát kế toán các công ty đại chúng (PCAOB) đề xuất với Quốc hội là cần có công tác chuẩn bị trước khi áp dụng quy định bắt buộc DN phải sử dụng luân phiên các hãng kiểm toán và kiểm toán viên; đồng thời, để thực hiện khuyến nghị của Liên minh châu Âu vào tháng 6/2016 về việc yêu cầu các công ty, DN lớn tiến hành quá trình đấu thầu công khai bắt buộc 10 năm một lần và luân chuyển hãng kiểm toán 20 năm một lần.

Hai học giả lập luận rằng, trong 3 năm đầu của hợp đồng kiểm toán, các kiểm toán viên thường phát hiện những thông tin sai lệch, sai sót kế toán trong các báo cáo tài chính của DN nhanh hơn và chính xác hơn. Sau đó khoảng 10 năm, chất lượng công việc các kiểm toán viên đảm nhiệm bắt đầu suy giảm khá nhiều. Hơn thế, khi đảm nhận công việc kiểm toán một khách hàng quen thuộc trong thời gian quá lâu, các kiểm toán viên thường bỏ lỡ những vấn đề, sai sót kế toán trong các báo cáo tài chính của khách hàng.

Theo hai tác giả, nếu hợp đồng kiểm toán kéo dài hơn 10 năm, những tiêu cực và sai sót do đội ngũ kiểm toán viên gây ra, dù là vô tình hay cố ý đều sẽ ngày càng gia tăng, gây nhiều hậu quả nghiêm trọng. Thực tế cho thấy, mối quan hệ kiểm toán viên - khách hàng càng lâu dài, thân thiết thì càng gây ra những tiêu cực và làm ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán.

Công trình nghiên cứu trên cho thấy, khi thời hạn của một hợp đồng kiểm toán quá dài, các kiểm toán viên phụ trách thường để xảy ra nhiều sơ suất hơn trong những năm cuối thực hiện hợp đồng. Sự kéo dài này không chỉ dẫn đến việc kiểm toán viên bỏ lỡ nhiều sai phạm kế toán trong các báo cáo tài chính mà còn dẫn đến nhiều hậu quả lớn hơn. Nói cách khác, thời hạn của hợp đồng kiểm toán kéo dài sẽ khiến chất lượng hoạt động kiểm toán ngày càng bị suy giảm chứ không hề được cải thiện.

Cần rút ngắn thời hạn hợp đồng và thực hiện chu kỳ luân phiên kiểm toán

Để phục vụ nghiên cứu trên, hai học giả đã tiến hành tham khảo 3.465 sai sót kế toán của các DN lớn tại Hoa Kỳ từ năm 2000 đến 2013. Kết quả cho thấy, số sai phạm kế toán bị phát hiện đạt mức kỷ lục vào năm tài chính 2003-2004, sau khi hãng kiểm toán Arthur Andersen sụp đổ và Đạo luật Sarbanes-Oxley, còn được gọi là Đạo luật Sarbox - một trong những luật căn bản trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán, được ban hành tại Hoa Kỳ năm 2002 nhằm bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư vào các DNNN - được áp dụng.

Hãng Arthur Andersen có trụ sở tại thành phố Chicago, bang Illinois, từng là một trong 5 hãng kiểm toán lớn nhất thế giới cùng PwC, Deloitte, EY và KPMG, chuyên cung cấp các dịch vụ kiểm toán, thuế, tư vấn cho các công ty và tập đoàn lớn. Năm 2002, Arthur Andersen đã tự nguyện nộp lại giấy phép hành nghề kiểm toán sau khi để xảy ra sai phạm trong quá trình kiểm toán Tập đoàn Năng lượng Enron khiến 85.000 người rơi vào cảnh thất nghiệp. Mặc dù sau đó, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã gỡ bỏ lệnh buộc tội đối với Arthur Andersen, nhưng hãng vẫn sụp đổ hoàn toàn và không thể hoạt động trở lại.

Sự đổ vỡ của Arthur Andersen khiến tất cả khách hàng của hãng không có lựa chọn nào khác ngoài việc tìm đến một hãng kiểm toán mới. Điều này cho phép hai tác giả có cơ hội đánh giá kỹ hơn về vấn đề: liệu các hãng kiểm toán mới có phát hiện ra các sai sót tài chính nhanh hơn các kiểm toán viên của Andersen không? Trước đó, hai tác giả cũng từng xem xét những sai phạm kế toán tại nhiều DN khách hàng của Andersen, bắt đầu vào năm 2000-2001 và kết thúc vào năm 2002, khi các khách hàng này thay hãng kiểm toán mới. 

Hai tác giả đã tiến hành so sánh một nhóm khách hàng cũ của Andersen và một nhóm khách hàng của các hãng kiểm toán khác trong nhóm Big Four từng để xảy ra sai sót trong các báo cáo tài chính. Kết quả cho thấy, khi kiểm toán các khách hàng cũ của Andersen (những công ty đã thay thế hãng kiểm toán mới), các kiểm toán viên ít bỏ sót những sai phạm kế toán hơn so với các kiểm toán viên tiến hành kiểm tra khách hàng quen của Big Four (những công ty đã ký hợp đồng kiểm toán với cùng một hãng trong suốt thời gian dài). Kết quả này một lần nữa đã củng cố chặt chẽ hơn về quan điểm: thời hạn của hợp đồng kiểm toán quá dài sẽ làm giảm sút chất lượng kiểm toán, đồng thời, khẳng định lợi ích khi DN thay thế các kiểm toán viên mới sau một thời hạn nhất định, dưới 10 năm.

Nghiên cứu trên đã được gửi đến PCAOB, trong đó nhấn mạnh rằng, mối quan hệ lâu dài giữa các kiểm toán viên và khách hàng sẽ làm nảy sinh các mối quan hệ kinh tế, xã hội và sẽ dần làm suy yếu tính độc lập của các kiểm toán viên cũng như chất lượng của hoạt động kiểm toán.
Có thể nói rằng, thời hạn của hợp đồng kiểm toán tỷ lệ nghịch với chất lượng của công tác kiểm toán và các hoạt động có liên quan. Thời gian các kiểm toán viên làm việc với một khách hàng cũ càng dài, việc phát hiện và sửa chữa những sai sót kế toán sẽ càng ít. 

Một phân tích mở rộng của hai tác giả trên cũng cho thấy, thời hạn hợp đồng kiểm toán quá dài còn khiến các kiểm toán viên đưa ra nhiều kết luận sai lầm hơn và nghiêm trọng hơn. Những sai sót kế toán được kiểm toán viên phát hiện kịp thời chủ yếu diễn ra trong 10 năm đầu của một hợp đồng kiểm toán.

Kết luận từ công trình nghiên cứu của hai tác giả đã cung cấp những bằng chứng thuyết phục cho thấy, việc rút ngắn thời hạn của các hợp đồng kiểm toán có thể đem lại nhiều lợi ích vì sẽ hạn chế một số tiêu cực và giúp cải thiện chất lượng dịch vụ kiểm toán. Do đó, các nhà quản lý hoạt động kiểm toán có thể tham khảo những bằng chứng này, trước khi đưa ra thời hạn bắt buộc đối với chu kỳ sử dụng luân phiên các hãng kiểm toán và kiểm toán viên.