(BKTO) - Tuy kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam thời gian qua liên tục tăng trưởng cao nhưng thách thức để duy trì và đạt được mục tiêu tăng trưởng bền vững đang là bài toán khó mà Nhà nước và DN cần giải đáp.

Xuất khẩu liên tục gặt hái thành công

Năm 2017 là năm đặc biệt thành công của xuất khẩu khi lần đầu tiên kim ngạch xuất khẩu của cả nước đạt 214 tỷ USD, tăng 21,2% so với năm 2016. Tiếp đà tăng trưởng, tính đến hết tháng 7 năm 2018, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam tăng 12,7% so với cùng kỳ năm 2017, ước đạt 264,32 tỷ USD. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu đạt 133,69 tỷ USD. Xuất khẩu tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng khá với mức tăng 15,3% so với cùng kỳ năm 2017, cao hơn mức tăng trưởng phấn đấu đạt được cả năm 2018, bằng 56,5% kế hoạch năm.

Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) -  đánh giá, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam thời gian qua tăng mạnh về quy mô. Năng lực sản xuất hàng xuất khẩu không ngừng được mở rộng, phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu. Xuất khẩu đã trở thành điểm sáng trong bức tranh kinh tế.

Dự báo, kim ngạch xuất khẩu cả năm 2018 có thể đạt 240 tỷ USD, tăng 13,7% so với năm 2017. Theo Bộ Công Thương, năm 2018, xuất khẩu có cơ hội tăng trưởng khi các cam kết hội nhập được triển khai sâu rộng giúp Thuế Xuất nhập khẩu tiếp tục giảm sâu. Những nỗ lực của Chính phủ, các Bộ, ngành trong cải cách thủ tục hành chính, kiến tạo môi trường kinh doanh, đầu tư thuận lợi, thông thoáng, minh bạch, góp phần khơi thông nguồn lực cho sản xuất kinh doanh trong nước cũng sẽ tạo động lực cho xuất khẩu. 

Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, nhất là để duy trì đà tăng trưởng, hướng tới xuất khẩu bền vững. Đề cập đến những giải pháp, ông Trần Thanh Hải cho rằng, cần thúc đẩy sản xuất phát triển, tạo nguồn hàng có chất lượng cho xuất khẩu và nâng cao giá trị gia tăng, nhất là phải tập trung xây dựng các chuỗi giá trị sản phẩm xuất khẩu. Song song với việc đàm phán mở cửa và phát triển thị trường, đẩy mạnh các biện pháp nhằm duy trì thị trường xuất khẩu ổn định, các cơ quan chức năng liên quan cần tăng cường và đổi mới thông tin thị trường; cải cách thể chế, hoàn thiện hành lang pháp lý đối với hoạt động xuất khẩu. Đặc biệt, cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính để tạo thuận lợi hơn nữa cho hoạt động xuất khẩu.

Liên kết mới tạo sức mạnh cho xuất khẩu

Tại Hội thảo “Nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm - Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu bền vững” do Bộ Công Thương chủ trì tổ chức vừa qua với sự tham dự của hơn 200 DN cùng đại diện các Bộ, ngành, hiệp hội ngành hàng, ngành nghề liên quan đến xuất khẩu, các đại biểu đã nhấn mạnh vai trò của liên kết trong hỗ trợ DN đẩy mạnh xuất khẩu. Trong đó, ý kiến của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu tham dự Hội thảo.

Theo bà Phạm Chi Lan, hiện nay, xuất nhập khẩu của Việt Nam đang phụ thuộc chủ yếu vào FDI nhưng rất ít DN trong nước có thể tham gia vào các chuỗi cung ứng và quá trình sản xuất của các DN Việt Nam cũng ít gắn kết vào chuỗi giá trị. Mối liên kết, hợp tác kinh doanh giữa DN trong nước và DN FDI chủ yếu ở khâu tiếp thị bán hàng (chiếm 29,5%) và sản xuất hàng hoá, dịch vụ (chiếm 24,8%). Hiệu ứng lan toả của các DN FDI với DN trong nước rất hạn chế.

Đưa ra bài toán để các DN Việt Nam lựa chọn đáp án, bà Phạm Chi Lan cho biết, Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ, hoặc tiếp tục xuất khẩu tập trung vào gia công, lắp ráp giá trị gia tăng thấp, hoặc đa dạng hoá và vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu để tham gia vào các công đoạn sản xuất của DN FDI, đem lại giá trị gia tăng hơn. 

Tuy nhiên, bà Lan cũng thẳng thắn chỉ ra những thách thức lớn. Thực tế cho thấy, dư địa dành cho các DN sản xuất trong nước không nhiều do các DN FDI lớn đã xây dựng mạng lưới cung cấp riêng. Hầu hết các công đoạn liên kết trong chuỗi tạo giá trị gia tăng cao đều nằm ngoài Việt Nam. Một thực tế nữa là cả nước hiện chỉ có 300 DN đủ năng lực tham gia chuỗi cung ứng, nhưng là cung ứng thay thế, không phải sản xuất. Trong các DN này, chỉ có 2% là DN lớn, 2 - 5% là DN vừa, còn lại là các DN nhỏ và siêu nhỏ. Những điểm yếu này khiến DN Việt không thể chen chân vào các chuỗi giá trị mang lại thặng dư cao.

Do đó, bà Phạm Chi Lan chia sẻ, muốn nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm để tăng trưởng xuất khẩu bền vững, Việt Nam phải có một lộ trình cải cách toàn diện, trong đó đặc biệt chú trọng tăng cường liên kết giữa DN trong nước với DN FDI, giữa DN xuất khẩu với các DN cung cấp đầu vào trong nước bởi khả năng kết nối của quốc gia với thị trường toàn cầu về hàng hoá, dịch vụ, vốn và lao động là yếu tố chính để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đồng thời, DN cần nâng cao năng lực, kỹ năng quản lý để giúp DN đạt được năng suất và trình độ đổi mới sáng tạo cao nhất.

Tại Hội thảo, các chuyên gia và DN cũng bày tỏ quan điểm cần phải hoàn thiện hành lang pháp lý giúp DN tự tin cạnh tranh trên thương trường quốc tế. Theo ông Đoàn Anh Tuân - Chủ tịch HĐQT Công ty Chè Thế hệ mới: Để trở thành quốc gia xuất khẩu hàng giá trị gia tăng, Nhà nước cần có chính sách thuế phù hợp cũng như có chính sách ưu đãi DN mở hệ thống phân phối tại nước ngoài. Bên cạnh đó, Nhà nước cần đẩy mạnh xây dựng hình ảnh đất nước thông qua một số ngành hàng, sản phẩm có thế cạnh tranh cao trên thương trường quốc tế.