(BKTO) - Vấn đề quản lý thuế trong các thương vụ mua bán và sáp nhập DN (M&A) tại Việt Nam đang đặt ra câu hỏi: Nhà nước thu được bao nhiêu tiền thuế Thu nhập DN, thuế Thu nhập cá nhân qua các thương vụ M&A? Câu hỏi này càng cần nhanh có lời giải đáp khi mà năm 2016, thị trường M&A tại Việt Nam có thể đạt tới 600 thương vụ với tổng giá trị 6 tỷ USD. Con số này được đưa ra trên cơ sở 7 tháng năm 2016 hoạt động M&A tại Việt Nam đã đạt giá trị gần 3,5 tỷ USD và cả năm 2015 đã đạt 5,2 tỷ USD.

Khó trong quản lý thuế khi giao dịch M&A

Thực tế cho thấy, hình thức chủ yếu để thực hiện M&A là chuyển nhượng cổ phần, hoặc phần vốn góp của tổ chức, cá nhân trong DN cho một tổ chức, cá nhân khác. Tuy nhiên, các DN, cá nhân khi thực hiện các giao dịch chuyển nhượng vốn (thương vụ M&A) thường tìm cách để đóng thuế thu nhập ít nhất, thậm chí là để không phải đóng thuế.
 
Từ phía DN, có ý kiến cho rằng, thuế là một “cuộc chơi” giữa cơ quan Thuế và DN. Việc DN tìm cách có lợi nhất trong việc đóng thuế thu nhập là một hoạt động nghiệp vụ bình thường khi mà thuế suất hoạt động chuyển nhượng vốn là 20% thu nhập chuyển nhượng (chênh lệch giữa giá mua và giá bán). Với thuế suất cao như vậy, không ít DN tìm cách lách thuế, né tránh nộp thuế khiến cơ quan quản lý thuế phải vất vả tìm để truy thu. 

Trong các giao dịch M&A “khủng” nhất Việt Nam thời gian gần đây, có giao dịch của Tập đoàn Casino (Pháp) chuyển nhượng hệ thống Big C Việt Nam cho Central Group (Thái Lan) với giá trị lên đến 1,05 tỷ USD. Việc chuyển nhượng được tiến hành thông qua Công ty Cavi Retail Ltd - công ty liên kết có trụ sở ở Hồng Kông (Tập đoàn Casino sở hữu thương hiệu Big C trên toàn cầu, đầu tư vào hệ thống Big C Việt Nam thông qua Cavi Retail). Lập tức có ý kiến cho rằng, Tập đoàn Casino không sản xuất kinh doanh tại Việt Nam, nên không là đối tượng phải thực hiện nộp thuế; còn Cavi Retail không có hoạt động chuyển nhượng vốn, không có thu nhập từ thương vụ M&A này nên cũng không phải là đối tượng phải thực hiện nộp thuế.

Từ vụ việc này có thể thấy rằng, công tác quản lý thuế đối với các thương vụ M&A rất phức tạp, nhất là đối với các thương vụ M&A có liên quan đến yếu tố đầu tư nước ngoài, các ông chủ DN đang hoạt động tại Việt Nam nhưng thực hiện việc chuyển nhượng vốn bên ngoài Việt Nam và sử dụng nhiều “chiêu” lách thuế, né tránh nộp thuế. Nếu không quyết liệt, ngành thuế sẽ vô cùng khó khăn trong việc thu thuế chuyển nhượng vốn.

Cần những biện pháp hạn chế thất thu thuế

Tín hiệu đáng mừng là sau thương vụ M&A đình đám trên, cơ quan quản lý nhà nước về thuế của Việt Nam vẫn thu được thuế chuyển nhượng. Theo thông tin được Bộ Tài chính công bố ngày 31/8, Central Group của Thái Lan đã thực hiện nộp toàn bộ 2.034 tỷ đồng tiền thuế chuyển nhượng vốn khi mua lại hệ thống siêu thị Big C Việt Nam từ Tập đoàn Casino (Pháp). Số tiền trên bao gồm tiền thuế chuyển nhượng khi mua lại Big C là 1.914 tỷ đồng và 120 tỷ đồng tiền thuế phát sinh trong hoạt động sản xuất kinh doanh từ năm 2008. Đây là số tiền thuế từ hoạt động chuyển nhượng vốn cao nhất từ trước đến nay mà cơ quan Thuế của Việt Nam thu được.

Có ý kiến cho rằng, trong khi khu vực DN có vốn đầu tư nước ngoài có xu hướng thực hiện giao dịch M&A nhiều hơn DN trong nước, tỷ trọng vốn đầu tư của các DN có vốn đầu tư nước ngoài cũng lớn hơn nhiều nhưng phần đóng thuế của các DN này là chưa tương xứng. Thêm một con số nữa có thể dẫn ra để minh chứng là: trong Bảng xếp hạng 1.000 DN nộp thuế thu nhập cao nhất Việt Nam năm 2016 (V1000) vừa được công bố, khối DN có vốn đầu tư nước ngoài có gần 300 DN nhưng tỷ lệ đóng góp vào tổng số thuế thu nhập DN của 1.000 DN chỉ chiếm 16%, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ đóng góp của khối DNNN (hơn 200 DN, 60% tổng số thuế).

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thất thu thuế từ chuyển nhượng vốn là do cơ sở pháp lý chưa hoàn thiện và chế tài đối với hành vi cố tình không thực hiện nghĩa vụ thuế chưa đủ sức răn đe. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa cơ quan quản lý thuế, đất đai và cấp Giấy chứng nhận đăng ký DN chưa chặt chẽ, tạo ra kẽ hở để các DN có thể lách thuế.

Để ngăn chặn tình trạng này, một số chuyên gia nhấn mạnh rằng, cần quy định chặt chẽ về việc khi DN chuyển nhượng vốn cho tổ chức, cá nhân khác thì phần giá trị vốn chuyển nhượng theo hợp đồng phải có chứng từ thanh toán và phải thanh toán qua tài khoản ngân hàng, không dùng tiền mặt. Trường hợp việc chuyển nhượng vốn không có chứng từ thanh toán, cơ quan Thuế có quyền ấn định giá chuyển nhượng và giá vốn chuyển nhượng. Trong trường hợp chuyển nhượng vốn không có hóa đơn (đối với tổ chức), chứng từ chứng minh (với cá nhân) đã hoàn thành nghĩa vụ thuế, DN nơi cá nhân chuyển nhượng vốn có trách nhiệm khai thuế, nộp thuế thay cho tổ chức, cá nhân chuyển nhượng vốn.

Hơn nữa, cần có quy định về cơ chế phối hợp giữa cơ quan Thuế và cơ quan đăng ký kinh doanh thông qua hình thức cung cấp và trao đổi thông tin để cơ quan Thuế xử lý những trường hợp trốn thuế, né tránh nộp thuế. Đồng thời, cần bổ sung quy định DN chỉ được làm thủ tục thay đổi thành viên sở hữu cổ phần khi tổ chức, cá nhân đã hoàn thành nghĩa vụ thuế chuyển nhượng.