(BKTO) - Nhằm cụ thể hóa các mục tiêu của Kế hoạch chiến lược phát triển KTNN giai đoạn 2013-2017, KTNN đã có những bước đi cụ thể để triển khai chức năng thực hiện kiểm toán hoạt động (KTHĐ) trong thời gian qua. Trên cơ sở xây dựng đội ngũ nòng cốt về KTHĐ, đến tháng 3/2016, KTNN đã thành lập thí điểm một số phòng KTHĐ tại các KTNN chuyên ngành và khu vực, trong đó có KTNN chuyên ngànhVII.



Kinh nghiệm từ cuộc KTHĐ đầu tiên

Phòng KTHĐ của KTNN chuyên ngành VII có chức năng kiểm toán đối với một lĩnh vực mang nhiều tính đặc thù, phức tạp, có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế và là động lực phát triển kinh tế thị trường, bao gồm: hoạt động quản lý nhà nước về tiền tệ, tín dụng tại Ngân hàng Nhà nước; hoạt động kinh doanh tiền tệ, tín dụng tại các ngân hàng thương mại; các hoạt động có tính đặc thù (các quỹ tài chính của nhà nước); hoạt động bảo hiểm (các DN bảo hiểm); một số đối tượng kiểm toán khác mang tính chất đặc thù riêng biệt như Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Ngân hàng chính sách xã hội, Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC)...

Điều này cho thấy KTNN đã nhận định rõ KTHĐ là một công cụ hữu hiệu để kiểm tra, đánh giá tính phù hợp, hiệu quả hoạt động của các đối tượng được kiểm toán nói chung và các tổ chức tài chính, ngân hàng, bảo hiểm nói riêng. Việc sử dụng KTHĐ để đưa ra các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý đóng một vai trò vô cùng quan trọng đối với việc đảm bảo tính an toàn và sự phát triển của hệ thống các tổ chức tín dụng tại Việt Nam.

Kể từ khi thành lập đến nay, KTNN chuyên ngành VII đã tổ chức nghiên cứu mục đích, mục tiêu chiến lược KTHĐ, đồng thời thu thập thông tin từ các nguồn tài liệu có liên quan để đưa ra danh mục lĩnh vực kiểm toán tiềm năng có nhiều rủi ro, từ đó xây dựng các chủ đề kiểm toán dự kiến sẽ thực hiện trong giai đoạn 2017-2020.

Năm 2017, KTNN chuyên ngành VII đã thực hiện cuộc KTHĐ đầu tiên với chủ đề “Quỹ bảo lãnh tín dụng cho các DN nhỏ và vừa Thành phố Hồ Chí Minh”. Kết quả kiểm toán đã chỉ ra được nhiều hạn chế bất cập trong công tác quản lý của đơn vị, đồng thời đưa ra những kiến nghị quan trọng đối với Bộ Tài chính để trình Thủ tướng Chính phủ sửa đổi những bất cập của Quyết định 58/2013/QĐ-TTg (về tài sản thế chấp; nghĩa vụ các bên trong quá trình bảo lãnh; điều kiện từ chối bảo lãnh; trích lập dự phòng rủi ro; thẩm quyền và quyết định xử lý rủi ro..); hoàn thiện hơn về cơ chế hoạt động đối với các quỹ bảo lãnh tín dụng cho các DN nhỏ và vừa trên cả nước. Cuộc kiểm toán mang lại nhiều bài học kinh nghiệm và là tiền đề quan trọng để đơn vị có thể triển khai các cuộc KTHĐ trong thời gian tới.

Khó khăn khi KTHĐ tại các ngân hàng thương mại 

Trên thế giới, các nước đang phát triển ít khi thực hiện các cuộc KTHĐ liên quan đến lĩnh vực tài chính, ngân hàng. Đối với một số nước phát triển như Canada, Mỹ…, KTHĐ lĩnh vực tài chính ngân hàng thường được thực hiện chủ yếu ở những nghiệp vụ như hoạt động tín dụng (chú trọng nhất) và hoạt động huy động vốn, các chương trình hoặc gói hỗ trợ tài chính liên quan đến ưu đãi của nhà nước, quy trình liên quan đến việc sử dụng thẻ tín dụng, thẻ ATM… nhằm mục tiêu chủ yếu là đưa ra các cảnh báo và khuyến nghị cho Ủy ban tài chính quốc gia trong vấn đề quản lý rủi ro và hiệu quả của hệ thống ngân hàng. Các cuộc kiểm toán này cũng tìm kiếm những bất ổn và thiếu sót trong hoạt động của ngân hàng để đưa ra các biện pháp chấn chỉnh nhằm bảo vệ tài sản, đồng thời giám sát và đánh giá tính hiệu quả trong công tác quản lý rủi ro của ngân hàng.

Tại các ngân hàng thương mại của Việt Nam, KTHĐ là một trong các chức năng của kiểm toán nội bộ. Trong chương trình kiểm toán nội bộ của các ngân hàng này, mục tiêu của KTHĐ luôn được đặt trong phần căn bản, như: soát xét và đánh giá tính kinh tế và hiệu quả của các hoạt động; tính kinh tế và hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực; mức độ phù hợp giữa kết quả đạt được với mục tiêu hoạt động. Tuy nhiên, việc thực hiện KTHĐ tại các ngân hàng thương mại vẫn còn bộc lộ một số hạn chế như sau:

Một là, đặc thù của lĩnh vực tài chính ngân hàng là địa bàn rộng, nhiều chi nhánh, vì thế, trong quá trình thực hiện KTHĐ, kiểm toán viên nội bộ chưa có sự hợp tác tốt từ phía các chi nhánh ngân hàng trong việc cung cấp số liệu thông tin. Nguyên nhân chính là do hệ thống kiểm soát, kiểm toán nội bộ chưa được độc lập; vai trò của người kiểm soát, kiểm toán viên nội bộ chưa được nhìn nhận và đánh giá đúng mức, dẫn đến hiện tượng xem nhẹ vai trò công tác kiểm soát, kiểm toán nội bộ, nhất là đối với việc KTHĐ của kiểm toán nội bộ.

Hai là, tại các ngân hàng thương mại, hình thức và phương thức KTHĐ còn đơn điệu, đơn thuần sử dụng phương pháp định tính để thực hiện KTHĐ, phương pháp định lượng bằng cách tính toán các chỉ số hầu hết còn chưa được áp dụng, các ngân hàng chưa có hệ thống chỉ tiêu đánh giá chất lượng của KTHĐ.

Ba là, phương pháp tiếp cận KTHĐ trong các ngân hàng thương mại được khảo sát đều thực hiện theo chức năng của kiểm toán nội bộ, theo từng loại hoạt động của ngân hàng như hoạt động tín dụng, hoạt động huy động vốn… mà chưa tiếp cận theo 3Es (tính kinh tế, tính hiệu quả, tính hiệu lực).

Các giải pháp cần thực hiện

Kinh nghiệm tại một số nước phát triển và thực trạng kiểm toán tại các ngân hàng thương mại của Việt Nam đã cho thấy, để phát triển loại hình KTHĐ trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, KTNN cần thực hiện tốt các giải pháp sau:

Trước hết, KTNN cần sớm hoàn thành kế hoạch chiến lược và kế hoạch hành động để phát triển KTHĐ nói chung và KTHĐ trong lĩnh vực tài chính ngân hàng nói riêng nhằm xác định lộ trình, bước đi nâng cao chất lượng KTHĐ; xây dựng đội ngũ kiểm toán viên thực hiện KTHĐ đối với các chủ đề kiểm toán cụ thể đang được Quốc hội và xã hội quan tâm như: cho vay theo một số chương trình chỉ định của Chính phủ (gói cho vay đầu tư mua nhà 30.000 tỷ đồng, cho vay phát triển nông nghiệp nông thôn…); cho vay kinh doanh bất động sản tại các ngân hàng thương mại; chính sách tín dụng cho vay học sinh sinh viên, giải quyết việc làm tại Ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam... Các cuộc kiểm toán này sẽ góp phần đưa KTHĐ phát triển theo đúng lộ trình mà Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020 đã xác định.

Thứ hai, KTNN cần học tập kinh nghiệm từ các cơ quan kiểm toán quốc tế và từ các công ty kiểm toán độc lập.Tại các nước phát triển, loại hình KTHĐ đã được thực hiện từ rất lâu, vì vậy, KTNN có thể học tập kinh nghiệm của các cơ quan kiểm toán nhà nước có quan hệ hợp tác quốc tế. Trên nền tảng kinh nghiệm của các nước và thực tiễn quản lý tại Việt Nam, KTNN phải đưa ra được những giải pháp thích hợp với đặc thù quản lý kinh tế và hoạt động kiểm toán của nước ta.

Để đáp ứng các yêu cầu chất lượng trong KTHĐ, KTNN cần tạo điều kiện cho cán bộ kiểm toán viên duy trì và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ thông qua việc đào tạo và bồi dưỡng một cách liên tục ở trong và ngoài nước, kết hợp lý luận và thực tiễn. Cử cán bộ đi đào tạo ở các lớp ngắn hạn để học hỏi kinh nghiệm, tổng kết áp dụng ngay, còn với các lớp dài hạn, các kiểm toán viên sẽ được đào tạo cơ bản về KTHĐ nhằm phát triển loại hình kiểm toán này một cách bền vững. KTNN cũng cần tổ chức hội thảo để trao đổi học tập kinh nghiệm về KTHĐ, có sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài; tuyển dụng cán bộ có kinh nghiệm thực tiễn ở các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bảo hiểm và bồi dưỡng thêm để phục vụ đẩy mạnh KTHĐ..

Thứ ba, cần có sự phối hợp và trao đổi kiến thức chuyên môn giữa KTNN và đội ngũ kiểm toán nội bộ của các ngân hàng thương mại để xây dựng bộ tiêu chí đánh giá tính 3Es tại các ngân hàng này.

Thứ tư, xây dựng hệ thống dữ liệu cung cấp thông tin cho hoạt động kiểm toán nói chung và cho KTHĐ trong lĩnh vực tài chính ngân hàng nói riêng, từ đó lựa chọn chủ đề kiểm toán phù hợp với kỳ vọng, yêu cầu của Quốc hội và khả năng có thể kiểm toán được của đội ngũ kiểm toán viên. 

Thứ năm, việc triển khai KTHĐ sẽ không tránh được những thiếu sót hoặc những vướng mắc trong thực tế áp dụng. Do vậy, KTNN cần phải thường xuyên rút kinh nghiệm để điều chỉnh hoặc bổ sung những tồn tại thiếu sót, giúp cho loại hình KTHĐ trong lĩnh vực tài chính ngân hàng phát triển, đảm bảo sự an toàn của nền tài chính quốc gia.