(BKTO) - Bằng sự kết nối sâu rộng qua công nghệ thông tin, nền kinh tế số đã tạo điều kiện thuận lợi chưa từng có cho thị trường lao động và việc làm, nhưng sự phát triển chóng mặt của lĩnh vực này cũng khiến Việt Nam gặp rất nhiều thách thức.

Việt Nam chưa phát triển mạnh về kinh tế số 

Theo Chuyên gia Kinh tế Lê Đăng Doanh, với hơn 58 triệu người dùng internet, hơn 125 triệu thuê bao di động, hơn 3.000 DN đổi mới sáng tạo, nhiều DN thành công trong các công nghệ: thông tin, phần mềm, ứng dụng công nghệ số…, Việt Nam đang được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng lớn để phát triển nền kinh tế mới này.

 

Ông Lê Đăng Doanh

Ở nước ta, xu thế "số hóa" đã xuất hiện trên hầu hết các lĩnh vực, từ thương mại, thanh toán đến giao thông, giáo dục, y tế... Nhiều DN Việt đã bắt đầu tham gia vào thương mại điện tử (Vuivui.com, Tiki.vn,...), các nền tảng thanh toán trung gian bằng công nghệ QR Code, ví (123Pay và ZaloPay của ZION, Momo, Webmoney, Payoo...), mạng xã hội (Zalo), thiết bị IoT (máy bán nước, máy bán bánh pizza tự động tích hợp giải pháp thanh toán điện tử cho máy bán hàng VPOS), thanh toán trực tuyến của các ngân hàng...

Mặc dù vậy, TS. Lê Đăng Doanh cũng cho biết, so với thế giới, Việt Nam vẫn chưa phải là nước phát triển mạnh về kinh tế số. 
Trong tổng doanh số thị trường bán lẻ của Việt Nam hiện nay, tỷ trọng của thương mại điện tử mới chiếm 3,6%, đây là con số khiêm tốn so với mức trung bình 14,5% của khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Trong nền kinh tế số, xếp hạng của Việt Nam cũng chưa cao. Theo xếp hạng Chỉ số Phát triển số hóa (Digital Evolution Index - DEI) của Trường Đại học Tufts, thuộc Đại học Harvard (Mỹ), Việt Nam đạt 2,19/5 điểm, xếp thứ 48/60 nền kinh tế.

Năm 2016, cơ quan xếp hạng Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc UNPAN xếp hạng Việt Nam xếp thứ 89/193 nền kinh tế; năm 2017, Việt Nam lên được 1 bậc, xếp thứ 88/193 nền kinh tế. Trong bảng xếp hạng giữa các nước ASEAN, Chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử của Việt Nam đứng thứ 6/11 nước.

Rõ ràng, so với sự phát triển của công nghệ và sự năng động của nền kinh tế hội nhập sâu, bộ máy quản lý nhà nước của chúng ta đã bị chậm. 

TS. Lê Đăng Doanh cho rằng, hiện nay, Việt Nam đang thiếu một môi trường pháp lý phù hợp cho nền kinh tế số và giao dịch điện tử. Sự chậm trễ này đã khiến các hoạt động kinh tế số tạm thời bị đẩy sang khu vực phi chính thức, buộc cơ quan thuế phải truy thu. Càng chậm trễ, hoạt động kinh tế số càng bị rơi vào khu vực kinh tế phi chính thức nhiều hơn, bởi đây là lĩnh vực có tốc độ phát triển vũ bão. 

Một thách thức khác, theo ông Doanh, là vấn đề an ninh, bảo mật mạng. Khi kỹ thuật số trở nên phổ biến, DN gặp khó khăn trong việc làm thế nào để ngăn chặn và giải quyết vấn đề tấn công qua mạng. Bài học ngày 20/7/2018 của Singapore khi Hệ thống Chính phủ điện tử y tế SingHealth bị tin tặc tấn công, lấy cắp 1,5 triệu hồ sơ bệnh án và đơn thuốc của 160.000 bệnh nhân, kể cả hồ sơ bệnh án và đơn thuốc của Thủ tướng Lý Hiển Long là một ví dụ đắt giá. Sau sự cố này, Chính phủ Singapore đã phải thiết lập hai mạng lưới riêng biệt, ngăn cách tin tặc tiếp cận được với hệ thống mạng của Chính phủ.

Trong quá trình triển khai thương mại điện tử, các thủ tục như: giấy phép, điều kiện kinh doanh, chi phí hải quan,… vẫn còn rườm rà, chồng chéo; chất lượng kho vận chưa tương xứng so với nhiều nước trong khu vực.  Bên cạnh đó,  việc xây dựng lòng tin của người tiêu dùng vào lĩnh vực mua sắm trực tuyến, giao hàng qua bưu điện cũng chưa hiệu quả, làm hạn chế sự phát triển của hình thức kinh doanh này.

Cần phát triển nền kinh tế số một cách chính quy, hợp pháp 

TS. Lê Đăng Doanh cho biết: Tổ chức Lao động quốc tế ILO đã dự báo, 86% lao động trong dệt may và da giày của Việt Nam có nguy cơ mất việc làm do ứng dụng người máy và các tập đoàn giảm sử dụng lao động giản đơn. Đối với người lao động, cho đến nay, vai trò người máy vẫn chưa được xác định, đó thực sự là "thiên thần cứu tinh hay ác quỷ", có nên đánh thuế người máy hay không? Nếu không đạt được đồng thuận xã hội, không tạo được việc làm mới cho những lao động mất việc vì người máy, xung đột xã hội sẽ khó tránh khỏi. 

Để phát triển nền kinh tế số một cách chính quy, hợp pháp, Nhà nước cần kịp thời xây dựng môi trường pháp lý phù hợp cho nền kinh tế số và giao dịch điện tử. Khung pháp lý cơ bản có thể gồm luật về văn bản điện tử, luật giao dịch điện tử và luật chữ ký số, để tạo điều kiện cho Nhà nước quản lý tốt lĩnh vực này.

Tại Hội nghị G20 diễn ra ở Aghentina vào tháng 11/2018, một báo cáo của Tổ chức GPFI (Global Partenership for Financial Inclusion) về "số hóa và tính phi hình thức" đã đề nghị: phải số hóa mạnh mẽ các quan hệ tài chính của cá nhân cũng như các DN nhỏ và vừa, nhằm giảm mạnh tỷ lệ kinh tế phi hình thức trong nền kinh tế. 

Báo cáo đề xuất nhiều biện pháp như: sớm số hóa hệ thống chứng minh cá nhân và đăng ký thể nhân; thực hiện rộng khắp hệ thống thanh toán số qua mạng; nâng cấp hệ thống cung cấp thông tin kinh tế - xã hội cho toàn thể dân chúng; tăng cường bảo vệ sự an toàn tài chính của người dân trong giao dịch mua bán… Báo cáo cũng kiến nghị việc thực hiện giáo dục đào tạo các kiến thức này cho mọi người dân, khắc phục tình trạng "mù chữ kinh tế số".  

Đặc trưng của nền kinh tế số là hoạt động xuyên biên giới, do đó, các cơ quan nhà nước cũng như cơ quan tài chính Việt Nam cần phải hợp tác, trao đổi thông tin với các nước liên quan, nhằm thực hiện những phương thức quản lý phù hợp đối với nền kinh tế này.

Đó thực sự là một công cuộc chuyển đổi có tính cách mạng của toàn thể nền kinh tế và xã hội - TS. Lê Đăng Doanh nhấn mạnh. Hy vọng, Việt Nam sẽ nhận thức đúng những cơ hội và thách thức, tạo điều kiện thuận lợi nhất để phát triển mạnh mẽ lĩnh vực này, kịp thời ngăn chặn tình trạng một bộ phận kinh tế số chưa được kiểm soát bị rơi vào khu vực kinh tế phi chính thức - điều mà chính những người tham gia vào nền kinh tế số không hề mong muốn.