(BKTO) - Để đảm bảo xuất khẩu được nông sản Việt sang thị trường EU khi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực, yêu cầu đặt ra là phải nâng cao chất lượng, tăng khả năng cạnh tranh của nông sản. Do đó, vai trò của công nghiệp chế biến là hết sức quan trọng. Tuy nhiên, công nghiệp chế biến nông sản Việt hiện nay còn nhiều yếu kém, muốn nâng cao giá trị nông sản đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của Nhà nước, DN và người nông dân.

 Công nghệ chế biến còn lạc hậu

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), trong 10 năm trở lại đây, công nghiệp chế biến nông sản của nước ta đã có những bước phát triển đáng kể. Hệ thống công nghiệp chế biến nông sản có công suất thiết kế khoảng 120 triệu tấn nguyên liệu nông sản/năm đã được hình thành; hệ thống công nghiệp chế biến bảo quản nông sản có trên 7.500 cơ sở quy mô công nghiệp gắn với xuất khẩu và hàng vạn cơ sở chế biến nông sản nhỏ lẻ, hộ gia đình; tốc độ tăng trưởng giá trị gia tăng của công nghiệp chế biến nông sản đạt khoảng 5 - 7%/năm. 
Tuy nhiên, Bộ NN&PTNT thừa nhận, công nghiệp chế biến nông sản vẫn còn nhiều hạn chế như: một số cơ sở chế biến của nhiều ngành hàng có tuổi đời trên 15 năm (chiếm trên 70%) với thiết bị cũ, công nghệ lạc hậu, năng suất thấp (chè, cao su, sắn); hệ số đổi mới thiết bị chỉ ở mức 7%/năm (bằng 1/2 - 1/3 mức tối thiểu của các nước khác). Tổn thất sau thu hoạch còn lớn (10 - 20%) do thiếu cơ sở vật chất bảo quản đáp ứng yêu cầu.  

Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cũng nhìn nhận, công nghiệp chế biến nông sản phát triển giúp các mặt hàng nông sản xuất khẩu tăng bình quân từ 8 - 10%/năm, trong đó thủy sản đang là ngành phát triển nhanh nhất. Tuy nhiên, đa số sản phẩm nông - lâm sản xuất khẩu dưới dạng sơ chế thô nên giá trị gia tăng ở mức thấp. Giá trị nông sản chế biến của Việt Nam thấp hơn từ 15 - 50% so với các sản phẩm cùng loại từ những nước khác.

Một khó khăn nữa là ngành cơ khí chế tạo phụ trợ phục vụ cho chế biến nông sản còn rất yếu. Theo Phó Chủ tịch Hội Cơ khí nông nghiệp Việt Nam Đoàn Xuân Hòa, các DN lớn trong ngành công nghiệp gần như không mặn mà với việc đầu tư vào nghiên cứu, sản xuất thiết bị máy móc phục vụ sản xuất và chế biến của ngành nông nghiệp, do đó, hầu hết các trang thiết bị ngành nông nghiệp vẫn phải nhập khẩu.

Tăng cường chế biến để chủ động với thị trường

Mặc dù còn đối mặt với nhiều khó khăn nhưng Bộ NN&PTNT vẫn đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 đưa công nghiệp chế biến nông - lâm - thủy sản Việt Nam đứng trong số 10 nước hàng đầu thế giới, là trung tâm chế biến sâu và logistics nông sản toàn cầu; tốc độ tăng giá trị hàng nông sản qua chế biến sâu đạt 7 - 8%/năm; tỷ trọng sản lượng sản phẩm chế biến sâu, có giá trị gia tăng cao của các ngành đạt từ 30% trở lên… Để đạt được mục tiêu này, Bộ đề xuất một loạt giải pháp bao gồm: tổ chức sản xuất nguyên liệu, phát triển các cụm liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản.  

Về phía Bộ Công Thương, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải đề xuất, cần tái cấu trúc, hình thành các vùng nguyên liệu tập trung với từng loại sản phẩm gắn với sự hình thành và phát triển của các nhà máy chế biến; phát triển công nghiệp chế biến nông sản theo hướng đồng bộ từ sản xuất đến chế biến và bảo quản sau thu hoạch. Ngoài ra, đẩy mạnh nghiên cứu cơ chế tích tụ đất đai phục vụ sản xuất hàng hóa quy mô lớn, đáp ứng yêu cầu số lượng, chất lượng cho các nhà máy chế biến; triển khai, thực thi có hiệu quả, trọng tâm, trọng điểm các chính sách hỗ trợ về vốn để khơi dậy tiềm năng, thế mạnh của từng vùng, từng lĩnh vực sản xuất. 

Từ góc độ DN, bà Thái Hương - Nhà sáng lập Tập đoàn TH - kiến nghị, để thúc đẩy phát triển công nghiệp chế biến nông sản, khoa học quản trị là vấn đề cần được các DN quan tâm nhiều hơn. Thêm nữa, việc hỗ trợ của Nhà nước cũng nên đi vào sản phẩm cuối cung ứng cho thị trường trên cơ sở đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia, nhằm khuyến khích các DN đầu tư nâng cao chất lượng nông sản chế biến.

Phát biểu tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về thúc đẩy chế biến nông sản và cơ giới hóa nông nghiệp, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc nhất trí với ý kiến của DN cho rằng đẩy mạnh xuất khẩu nông sản tươi cũng rất cần thiết, nhưng chế biến sâu là hướng đi quan trọng để chúng ta chủ động với thị trường toàn cầu, hay giải quyết tình trạng “được mùa rớt giá”. Để bảo đảm triển khai tốt các nhiệm vụ về chế biến nông sản trong thời gian tới, Thủ tướng đề nghị Bộ NN&PTNT chủ trì, khẩn trương hoàn thành xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển cơ giới hóa và công nghiệp chế biến nông sản đến năm 2030 và Đề án phát triển 3 ngành chế biến để phấn đấu đứng trong top 5 nước hàng đầu thế giới về: chế biến rau, củ, quả; thủy, hải sản; gỗ và sản phẩm từ gỗ. 

Ngoài ra, Thủ tướng cũng yêu cầu, các Bộ, ngành liên quan và các địa phương cần triển khai các chương trình khoa học và công nghệ quốc gia để hỗ trợ DN, người dân, hợp tác xã trong việc nâng cấp công nghệ chế biến, bảo quản nông - lâm - thủy sản; xây dựng, hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá về năng lực của ngành chế biến nông sản. Bên cạnh đó, cần cân đối nguồn vốn phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt là ưu đãi các DN, dự án đầu tư chế biến nông - lâm - thủy sản; đồng thời triển khai thực hiện có hiệu quả các chính sách hỗ trợ phát triển công nghiệp chế biến, bảo quản nông sản trên địa bàn một cách thực chất và hiệu quả hơn…