(BKTO) - Sau 1/4 thế kỷ hình thành và phát triển, với vai trò là cơ quan kiểm tra tài chính công cao nhất do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, Kiểm toán nhà nước (KTNN) đã và đang khẳng định vai trò là công cụ hữu hiệu của Đảng và Nhà nước, có nhiều đóng góp quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả, tăng cường minh bạch trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.


Dấu mốc đầu tiên là ngày 11/7/1994, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 70/CP về việc thành lập KTNN, đây là căn cứ pháp lý đầu tiên có giá trị như một tuyên ngôn khai sinh ra KTNN, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Ngày 14/6/2005, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI đã thông qua Luật KTNN, có hiệu lực từ ngày 01/01/2006, mở ra một thời kỳ phát triển mới, một vị thế mới của KTNN. Đặc biệt, ngày 28/11/2013, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực từ ngày 01/01/2014, trong đó, Điều 118 quy định về địa vị pháp lý của KTNN “KTNN là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”.

KTNN từ cơ quan được luật định thành cơ quan được Hiến định, giúp nâng cao vị thế, vai trò, trách nhiệm của KTNN trong kiểm toán hoạt động quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Căn cứ vào Hiến pháp 2013, ngày 24/6/2015, Luật KTNN sửa đổi, bổ sung đã được ban hành thay thế Luật KTNN 2005, tạo cơ sở vững chắc để KTNN bước vào một thời kỳ phát triển theo cả chiều rộng và chiều sâu, vươn lên một tầm cao mới, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới. Đây thực sự là trọng trách nặng nề nhưng cũng là nhiệm vụ chính trị hết sức vẻ vang, vinh quang của KTNN.
 
Qua 25 năm trưởng thành và phát triển, KTNN đã không ngừng phát triển, vươn lên cả về số lượng và chất lượng, ngày càng thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm của mình trong bảo vệ pháp luật, bảo vệ sự liêm chính trong quá trình điều hành, quản lý nền tài chính quốc gia và trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Trong mỗi giai đoạn lịch sử, KTNN luôn chủ động bám sát mọi chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng và Nhà nước để phấn đấu thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị được giao. Kết quả hoạt động của KTNN đạt được trong thời gian qua là hết sức toàn diện, quan trọng và rất căn bản, nổi bật là:

Địa vị pháp lý của KTNN được nâng lên ngang tầm với nhiệm vụ, đó là từ một cơ quan của Chính phủ, KTNN đã trở thành một cơ quan được Hiến định, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của KTNN được ngày càng hoàn thiện, từ chuẩn mực KTNN phù hợp với thông lệ quốc tế đến các quy trình, quy chuẩn, quy định trong mọi hoạt động của KTNN được nghiên cứu, ban hành và thống nhất áp dụng.

Tổ chức bộ máy của KTNN đã có sự phát triển vượt bậc, từ một ngành mới, chưa có tổ chức tiền thân nay đã trở thành ngành có uy tín, được Đảng, Nhà nước và Nhân dân tín nhiệm. KTNN hiện nay có 32 đơn vị trực thuộc, trong đó có 13 đơn vị có mặt khắp cả nước; lực lượng cán bộ, công chức có trình độ cao, chuyên nghiệp, KTNN hiện 05 giáo sư, phó giáo sư, 65 tiến sỹ, 174 người được đào tạo thạc sỹ, tiến sỹ ở nước ngoài, 100% tốt nghiệp đại học.

Công nghệ thông tin phát triển, có tầm quan trọng trong mọi hoạt động, KTNN đã ứng dụng nhiều phần mềm quản lý và phần mềm công cụ hỗ trợ hoạt động kiểm toán, đã số hóa dữ liệu của KTNN, ứng dụng CNTT góp phần tăng cường tính chuyên nghiệp, hiện đại và hiệu quả hoạt động kiểm toán trong tương lai.
 
 Hoạt động hợp tác quốc tế liên tục được duy trì và phát triển, KTNN Việt Nam là thành viên của ASEANSAI, INTOSAI và hợp tác với các cơ quan kiểm toán tối cao, các tổ chức quốc tế ACCA, CAAF, Big4… nhằm trao đổi kinh nghiệm nâng cao năng lực chuyên môn. Đặc biệt, năm 2018, KTNN Việt Nam đã tổ chức thành công Đại hội các Cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI) lần thứ 14 tại Hà Nội, theo đó KTNN Việt Nam chính thức đảm nhiệm vai trò là Chủ tịch Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao Châu Á nhiệm kỳ 2018-2021.

Hoạt động kiểm toán không ngừng được nâng cao toàn diện cả về năng lực, hiệu lực và hiệu quả, đó là: (i) KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính hơn 413 nghìn tỷ đồng, đặc biệt kết quả xử lý tài chính có bước tiến mạnh trong 5 năm qua (2013-2018) với tổng xử lý tài chính 288.671 tỷ đồng (trong đó tăng thu, giảm chi 144.261 tỷ đồng; kiến nghị khác 144.410 tỷ đồng), gấp hơn 2,3 lần tổng số kiến nghị trong 20 năm từ 1994 đến năm 2013;

(ii) Kiến nghị sửa đổi, thay thế hơn 1.200 văn bản pháp luật nhằm bịt lỗ hổng về cơ chế, tổ chức thực hiện quy định của Nhà nước tránh thất thoát, lãng phí, góp phần quan trọng làm lành mạnh nền tài chính quốc gia, siết chặt kỷ cương, kỷ luật tài chính, đặc biệt góp phần tích cực vào quá trình hoàn thiện thể chế trong tiến trình phát triển của đất nước, như: Việc hoàn thiện cơ chế, chính sách theo hình thức đối tác công tư; hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý, sử dụng đất; cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản; công tác quản lý thu, chống thất thu thuế; công tác quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trước khi cổ phần...;

(iii) Góp phần nâng cao trách nhiệm của chính quyền các cấp, các cơ quan, tổ chức trong việc quản lý, điều hành tài chính công, tài sản công; (iv) Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công và kiềm chế lạm phát, ổn định nền kinh tế; (v) Phát hiện và ngăn chặn các hành vi lạm dụng quyền lực làm thất thoát, lãng phí và phòng, chống tham nhũng.

Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới của đất nước, hội nhập quốc tế, nhiệm vụ và chức năng của KTNN đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức mới, từ tổng kết thực tiễn hoạt động gần 25 năm của KTNN và kết quả thực hiện Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020, KTNN vẫn phải đối mặt với một số hạn chế và thách thức như:
 
(1) Luật KTNN năm 2015 đã bộc lộ một số vướng mắc, bất cập đòi hỏi phải nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, trong đó một số nội dung cơ bản cần sửa đổi như: Chưa có quy định về chế tài đối với hành vi vi phạm pháp luật KTNN của đơn vị được kiểm toán và các tổ chức, cá nhân liên quan; chưa quy định cụ thể nhiệm vụ của KTNN trong công tác phòng, chống tham nhũng; nghĩa vụ cung cấp thông tin, tài liệu dưới dạng dữ liệu điện tử của đơn vị được kiểm toán cho KTNN,...

(2) Công tác tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực của KTNN chưa được hoàn thiện đầy đủ, trong đó việc chưa thành lập được thêm một KTNN chuyên ngành tập trung vào lĩnh vực kiểm toán tài nguyên, khoáng sản, môi trường và công nghệ thông tin sẽ làm cho KTNN thiếu một công cụ hữu hiệu trong hoạt động kiểm toán; số lượng công chức hiện nay mới chỉ được bố trí 58,5% so với Chiến lược phát KTNN đến năm 2020, trong khi đó KTNN phải cùng với cả nước tiếp tục thực hiện Đề án “Đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; tính chuyên nghiệp của đội ngũ kiểm toán viên còn khoảng cách so với yêu cầu của chuẩn mực quốc tế, vấn đề giữ gìn đạo đức nghề nghiệp kiểm toán viên luôn là thách thức lớn.

(3) Hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin của KTNN chưa đồng bộ; cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang diễn ra tại tất cả các nước trên thế giới, tạo ra môi trường mà máy tính, tự động hoá và con người sẽ làm việc cùng nhau theo những cách thức hoàn toàn mới, tốc độ của sự thay đổi này là chưa từng có, đang là cơ hội và thách thức của KTNN.