(BKTO) - Đối tượng kiểm toán và đơn vị được kiểm toán là hai phạm trù có quan hệ mật thiết, tác động qua lại với nhau. Luật KTNN đã quy định bao quát về đối tượng được kiểm toán tại Điều 4, tuy nhiên quy định về đơn vị được kiểm toán tại Điều 55 lại chưa bao quát hết các cơ quan, tổ chức, đơn vị có quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Do vậy, nội dung này cần được quy định đầy đủ để làm cơ sở tiến hành kiểm toán đối với tất cả các cơ quan, tổ chức quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Luật KTNN chưa bao quát hết đối tượng có liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công 

Về cơ sở pháp lý

Hiện tại, quy định đối với đơn vị được kiểm toán chưa bao quát hết các tổ chức có hoạt động liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công thuộc đối tượng, phạm vi kiểm toán của KTNN theo quy định của Hiến pháp và Luật KTNN. Theo khoản 1 Điều 118 của Hiến pháp năm 2013, “KTNN là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”. Hiến pháp đã xác lập nguyên tắc: Ở đâu có tài chính công, tài sản công là phải được kiểm toán theo quy định, không phân biệt đối tượng quản lý và sử dụng, nhằm tăng cường kiểm tra, giám sát của Nhà nước trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Về đối tượng kiểm toán, Hiến pháp và Luật KTNN quy định rõ: KTNN thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; đối tượng kiểm toán của KTNN là việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công và các hoạt động có liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán. Nội hàm tài chính công, tài sản công đã được quy định rõ tại Điều 53 và Điều 55 của Hiến pháp và tại khoản 10, khoản 11 Điều 3 Luật KTNN năm 2015. 
 
Về đơn vị được kiểm toán, Luật quy định đơn vị được kiểm toán là cơ quan, tổ chức quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công (Điều 3); Điều 55 Luật chỉ rõ 12 nhóm cơ quan, đơn vị thuộc đơn vị được kiểm toán của KTNN. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động KTNN có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, chính xác, kịp thời thông tin, tài liệu theo yêu cầu của KTNN, kiểm toán viên nhà nước và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, trung thực, khách quan của thông tin, tài liệu đã cung cấp (khoản 1 Điều 68).

Như vậy, theo những quy định trên thì các chủ thể như: cơ quan, tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ nộp ngân sách nhà nước; các đơn vị, tổ chức, chủ đầu tư sử dụng, khai thác đất đai, tài nguyên khoáng sản,… sẽ không phải là đơn vị được kiểm toán do không phải là cơ quan, đơn vị trực tiếp quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, mặc dù trên thực tế, chính các cơ quan, tổ chức, cá nhân này lại có hoạt động liên quan đến hoạt động của các cơ quan có nghĩa vụ thu ngân sách nhà nước, cơ quan có chức năng quản lý tài sản quốc gia. Đây cũng chính là lý do khiến hoạt động của KTNN gặp khó khăn vì không thể đưa các đơn vị có liên quan trên vào quyết định kiểm toán và không thể áp dụng các quyền và nghĩa vụ của đơn vị được kiểm toán đối với các cơ quan, tổ chức này.  

Về cơ sở thực tiễn 

 Trên thực tế, kết quả kiểm toán đối với những hoạt động liên quan đã có kết quả rất khả quan, như: thu về cho Nhà nước hàng chục nghìn tỷ đồng, rút ngắn thời gian thu phí và kiến nghị những bất cập về cơ chế, chính sách đối với các dự án BOT; đánh giá về những bất cập hạn chế đối với công tác quản lý của các cơ quản lý thu và thu về cho NSNN hàng nghìn tỷ đồng; đánh giá việc tuân thủ pháp luật trong việc giao đất, cho thuê đất khu đô thị, thu tiền sử dụng đất, tiền cho thuê đất khu đô thị, triển khai thực hiện dự án, khu đô thị, bán, chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản hình thành từ dự án khu đô thị...; tập trung đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực trong quản lý, cấp phép, khai thác tài nguyên, đánh giá công tác chủ trì, phối hợp trong việc thẩm định, trình Thủ tướng phê duyệt các dự án thăm dò, khai thác thực hiện bằng vốn từ NSNN,…

Tuy nhiên, hiện có việc nhận thức và áp dụng pháp luật của một bộ phận chưa thống nhất nên các khái niệm “đối tượng kiểm toán”, “đơn vị được kiểm toán”, “cơ quan, tổ chức, cá nhân có hoạt động liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”, “hoạt động có liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công” đã không tách biệt. Những người này chỉ quan niệm: nếu không phải là đơn vị được kiểm toán thì sẽ không chịu sự kiểm toán của KTNN. Chính vì điều này, khi tiến hành hoạt động kiểm tra, đối chiếu đối với các đơn vị, tổ chức có liên quan, KTNN đã gặp không ít trường hợp có hành vi chống đối, không hợp tác, không chấp hành cung cấp tài liệu, gây khó khăn.

Cần quy định rõ các đối tượng và đơn vị liên quan đến hoạt động kiểm toán

 Để bảo đảm thực hiện kiểm toán đúng pháp luật đối với những đối tượng có liên quan trên, Tổng KTNN đã ban hành một số văn bản hướng dẫn thực hiện mang tính chuyên môn sâu trên một số lĩnh vực, như: kiểm tra, đối chiếu số liệu báo cáo của người nộp thuế khi kiểm toán tại cơ quan thuế, hải quan trong cuộc kiểm toán ngân sách, tiền và tài sản nhà nước tại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; hướng dẫn kiểm toán việc quản lý và sử dụng đất khu đô thị; kiểm toán chuyên đề công tác quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2014-2016,…

Với mục đích tháo gỡ những khó khăn trên, chúng tôi cho rằng, Luật KTNN năm 2015 cần sửa đổi theo hướng giải thích và quy định rõ cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động KTNN cũng như trách nhiệm của các chủ thể này; đồng thời, giao Tổng Kiểm toán Nhà nước quy định cụ thể mục tiêu, nội dung và phương pháp kiểm toán phù hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động KTNN nhằm bảo đảm tính khả thi cao, hiệu lực và hiệu quả. Việc sửa đổi nên được thể hiện như sau:

Một là, sửa lại khoản 3 Điều 3 theo hướng định nghĩa về đơn vị được kiểm toán phù hợp với đối tượng kiểm toán tại Điều 4.

Hai là, bổ sung khoản 13 Điều 55 gồm cơ quan, tổ chức có liên quan đến hoạt động KTNN. Cụ thể là, cần chi tiết thêm một điều quy định về cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động KTNN trên cơ sở quy định tại Điều 68 của Luật KTNN năm 2015, bao gồm: Cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ nộp ngân sách nhà nước; tổ chức, đơn vị, chủ đầu tư sử dụng, khai thác đất đai, tài nguyên khoáng sản; cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có hoạt động liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán; Tổng Kiểm toán Nhà nước quy định cụ thể mục tiêu, nội dung và phương pháp kiểm toán phù hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân quy định tại khoản 1 Điều này.