(BKTO) - Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) chính thức đi vào đời sống từ 1/1/2016. Tuy nhiên, tại Diễn đàn đối thoại chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) mới diễn ra sáng 13/7, nhiều bất cập, vướng mắc trong quá trình thực thi chính sách BHXH đã được các đại biểu thẳng thắn chia sẻ. Việc ghi nhận những ý kiến từ diễn đàn là cơ sở để Việt Nam tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách BHXH.

Tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế về BHXH

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Phạm Minh Huân khẳng định, chính sách BHXH là một trong những trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội. Để hoàn thiện chính sách này, Luật BHXH 2014 hướng đến giải quyết 6 vấn đề cơ bản đó là: Mở rộng đối tượng tham gia BHXH nhằm đảm bảo “lưới” an sinh cho người lao động. Đây là nhiệm vụ quan trọng nhất của Luật BHXH. Cùng với đó, để đảm bảo tính ổn định lâu dài của chính sách, Luật đã có những quy định nhằm cân đối mức đóng – hưởng, đồng thời đa dạng hóa các hình thức tham gia BHXH nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân. Đặc biệt, Luật đã bổ sung những quy định mới về bảo toàn, đầu tư, quản lý Quỹ BHXH và đổi mới trong tổ chức thực hiện hệ thống BHXH. Luật cũng nhấn mạnh đến vấn đề cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong thực hiện chính sách BHXH, đáp ứng yêu cầu và mong đợi của người dân, DN.

Bình luận về những đổi mới trong chính sách BHXH của Việt Nam, bà Celine Peyron Bista - chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội, Văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam, đánh giá Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong quy định về mở rộng đối tượng tham gia BHXH và hướng tới tính đầy đủ trong chính sách tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Đặc biệt, Việt Nam đã có bước đi tiên phong so với các nước trong khu vực về thực hiện chế độ thai sản, nhất là quy định cha được hưởng chế độ thai sản khi vợ sinh con thì Việt Nam là nước đầu tiên trong ASEAN thực hiện chế độ này.

Tuy nhiên, theo bà Bista, hệ thống BHXH Việt Nam còn một số thông số cần tiếp tục được xem xét, sửa đổi để đảm bảo tính đầy đủ, đảm bảo quyền lợi của người lao động và phù hợp tiêu chuẩn quốc tế về chế độ BHXH ngắn hạn như chế độ thai sản, hưởng trợ cấp ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Minh chứng thực tế là thời gian nghỉ việc hưởng trợ cấp ốm đau của Việt Nam ngắn hơn tiêu chuẩn của ILO rất nhiều. Đối với chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, việc người lao động được hưởng trợ cấp một lần nếu suy giảm lao động từ 5%-30% là không phù hợp với công ước quốc tế. Chế độ trợ cấp tai nạn lao động bằng 30% lương tháng cũng thấp hơn so với công ước quốc tế (50-60%).

Đối với chính sách hưu trí, đại diện ILO đánh giá, chính sách của Việt Nam tuy đầy đủ nhưng chưa bền vững, vẫn tồn tại bất bình đẳng giới. Quy tắc tính lương hưu của Việt Nam khá “hào phóng” so với các nước trong khu vực. Trong bối cảnh tốc độ già hóa dân số nhanh, để đảm bảo tính bền vững của hệ thống hưu trí, ILO khuyến nghị Việt Nam cần tăng dần độ tuổi nghỉ hưu lên ít nhất là 65 tuổi cho cả nam và nữ, đồng thời giảm tỷ lệ tích lũy để hưởng lương hưu xuống 1,5% (hiện nay nam là 2%, nữ là 3%)

Tăng cường cải cách hướng đến người dân, DN

Từ góc độ DN, đại diện nhiều tập đoàn, tổng công ty cho rằng, chính sách BHXH mới đã đi vào đời sống song quá trình thực thi phát sinh nhiều khó khăn, vướng mắc. Bà Nguyễn Thị Hằng – đại diện ổng công ty Giấy Việt Nam, cho rằng, Luật đã có hiệu lực nhưng còn thiếu các văn bản hướng dẫn thực hiện nên gây khó khăn trong giải quyết chế độ cho người lao động. Đơn cử, mặc dù tiền lương đóng BHXH cho người lao động đã được tính theo mức lương mới là 1.210.000 đồng nhưng khi giải quyết chế độ thai sản cho người lao động vẫn tính theo mức lương cũ vì chưa có hướng dẫn cụ thể, gây bức xúc cho người lao động.

Đối với công tác quản lý sổ BHXH, Luật BHXH (sửa đổi) quy định người lao động được quyền giữ sổ BHXH để theo dõi, quản lý quá trình đóng BHXH, tuy nhiên, nhiều đại biểu cho rằng, trách nhiệm theo dõi quản lý là của cơ quan BHXH. Do đó, cần hướng đến áp dụng sổ BHXH điện tử để thường xuyên cập nhật tình hình đóng BHXH cho người lao động khi có yêu cầu.

Cũng theo phản ánh của các DN, mặc dù cơ quan BHXH cũng đã có nhiều cố gắng trong cải cách thủ tục hành chính song thực tế giải quyết chế độ chính sách còn rất chậm, nhiều giấy tờ thủ tục, qua nhiều khâu xử lý nên có những chế độ chưa được giải quyết kịp thời cho người lao động. Đặc biệt, mặc dù đã ứng dụng công nghệ thông tin song trình độ tin học của một bộ phận cán bộ BHXH còn rất hạn chế.  

Thứ trưởng Phạm Minh Huân thừa nhận, mặc dù đã có nhiều đổi mới song thực tế việc tổ chức thực hiện chính sách BHXH chưa đáp ứng được mong đợi của người dân, DN. Vì vậy, trong thời gian tới cơ quan BHXH cần nỗ lực hơn nữa, hướng đến phục vụ người dân, DN nhằm thực hiện mục tiêu mà Thủ tướng Chính phủ đã đề ra là xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo, giải phóng năng lực sản xuất và hướng đến DN. Đặc biệt, các khuyến nghị của ILO là những gợi ý quan trọng để Việt Nam tiếp tục cải cách, hoàn thiện chính sách.