(BKTO) - Chuyển dịch năng lượng tạo ra nhiều thách thức, đặc biệt trực tiếp đối với ngành khai thác nhiên liệu hoá thạch. Trong đó, ngành dầu khí - đóng vai trò quan trọng trong hệ thống năng lượng truyền thống trên toàn cầu - là ngành chịu tác động tương đối mạnh, ThS. Phạm Văn Long - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) nhận định.

Phát triển năng lượng tái tạo là xu hướng tất yếu. Ảnh minh họa: VGP

Xu hướng chuyển dịch năng lượng là tất yếu

Các công ty dầu khí lớn trên thế giới đang chuyển hướng đầu tư sang năng lượng tái tạo để thực hiện các cam kết cho một tương lai “carbon thấp" hoặc “carbon thấp hơn”.

Cụ thể, Tập đoàn dầu khí OMV của Áo cam kết giảm cường độ phát thải carbon ít nhất 30% vào năm 2030; Tập đoàn năng lượng Equinor (Na Uy) giảm 50% vào năm 2050; Tập đoàn Dầu khí Eni (Italia) giảm 80% phát thải ròng vào năm 2050 và Công ty Dầu khí Petronas (Malaysia) đặt mục tiêu đưa mức phát thải bằng 0 vào năm 2050.

Điều này dẫn đến hệ quả là việc đầu tư vào các lĩnh vực năng lượng hóa thạch sẽ không còn hấp dẫn so với trước đây. Cùng với đó, giá dầu ngày càng khó dự đoán chính xác và ngành công nghiệp dầu khí đang phải đối mặt với các thách thức lớn như sự cạn kiệt của các nguyên liệu hóa thạch, chi phí khai thác ngày càng gia tăng và các tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường ngày càng nghiêm ngặt.

Theo ước tính có khoảng 9,5 triệu việc làm trong ngành năng lượng hóa thạch sẽ bị ảnh hưởng. Mặc dù số lượng việc làm mất đi trong ngành năng lượng hoá thạch hoàn toàn có thể được bù đắp lại bằng số việc làm mới trong ngành năng lượng tái tạo.

Chuyển dịch năng lượng đang trở thành xu hướng tất yếu của các quốc gia trên thế giới. Sự chuyển dịch này đòi hỏi các công ty dầu khí phải chuyển trọng tâm sang năng lượng tái tạo nhằm khẳng định lại vị trí của mình trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng chuyển dịch năng lượng của thế giới. Từ kết quả nghiên cứu, Phó Giám đốc Trung tâm VESS Phạm Văn Long cho biết, động lực dẫn tới chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam cũng xoay quanh hai vấn đề chính, đó là môi trường và kinh tế - xã hội.

Tăng trưởng nhanh của nền kinh tế, tiến trình đô thị hoá và công nghiệp hoá trong vòng 30 năm qua tại Việt Nam dựa nhiều vào nguồn năng lượng than và dầu đã tạo ra một lượng lớn khí thải nhà kính, một trong các tác nhân chủ yếu gây ra biến đổi khí hậu.

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam đã mất 10 tỷ USD vào năm 2020, tương đương 3,2% GDP bởi các ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu.

Năm 2021, Việt Nam được xếp hạng 61 trên tổng số 115 quốc gia về mức độ sẵn sàng chuyển dịch năng lượng trong chỉ số Chuyển dịch năng lượng của Diễn đàn Kinh tế Thế giới với số điểm là 54/100, tăng 8 bậc và 3 điểm so với bảng xếp hạng năm 2020.

Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên trình lên UNFCCC bản cập nhật của Đóng góp quốc gia tự quyết định (NDC) vào năm 2020. NDC là đóng góp do quốc gia cam kết về ứng phó với khí hậu, bao gồm các mục tiêu thích ứng và giảm phát thải khí nhà kính.

Các ngành năng lượng như ngành điện và ngành giao thông vận tải có xu hướng thay đổi nhiều nhất để đáp ứng cam kết của Việt Nam trong việc giảm thải khí nhà kính.

Dầu khí chịu nhiều thách thức trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng

Ngành dầu khí, với chức năng cung cấp nhiên liệu đầu vào cho các ngành trên cũng đang đối mặt với các cơ hội và thách thức trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng trên toàn cầu, đòi hỏi phải có những chính sách và chiến lược dài hạn.
 

Ngành dầu khí không nằm ngoài xu thế chuyển dịch năng lượng. Ảnh minh họa: PVN

Khó khăn hiện hữu là phần lớn các mỏ dầu khí đã phát hiện được đều là mỏ cận biên. Hơn nữa, với tốc độ khai thác như hiện nay thì chỉ trong vòng vài chục năm nữa, các mỏ dầu, khí đang khai thác sẽ cạn kiệt. Do đó, việc đẩy mạnh công tác tìm kiếm, phát hiện, thăm dò và khai thác các mỏ dầu khí mới đã và đang được đẩy mạnh.

Tín hiệu đáng mừng là Dự thảo Luật Dầu khí (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ tạo cơ hội và thúc đẩy quá trình đầu tư, tìm kiếm, phát hiện, thăm dò và khai thác các mỏ dầu, khí mới diễn ra nhanh chóng và thuận lợi.

Tuy nhiên, cho đến bản Dự thảo lần thứ 4 (ngày 22/8/2022), nhóm nghiên cứu của VESS vẫn thấy còn một số bất cập.

Thứ nhất, Luật Dầu khí mới chỉ quy định các hoạt động ở khâu thượng nguồn, mà không quy định các hoạt động trung và hạ nguồn. Việc này sẽ gây ra hiện tượng xung đột, chồng chéo trong quá trình quản lý chuỗi giá trị dầu khí. Do đó, cần đưa vào Dự thảo các quy định liên quan đến hoạt động dầu khí ở khâu trung và hạ nguồn.

Thứ hai, việc đẩy mạnh ưu đãi thuế chưa chắc đã giúp cải thiện thu hút đầu tư vào các dự án dầu khí, trong khi Dự thảo Luật Dầu khí (sửa đổi) đang đề xuất đối với các dự án đặc biệt ưu đãi, nhà đầu tư có thể được áp dụng mức giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp từ 25% đến tối đa 50%.

Tuy nhiên, trong vòng 10 năm qua, các nước thành viên ASEAN đang cạnh tranh với nhau trong một cuộc đua bằng cách giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp. Mức thuế suất trung bình của ASEAN đã giảm từ 25,1% vào năm 2010 xuống còn 21,7% vào năm 2020. Vì vậy, việc giảm thuế suất của Việt Nam được cho là sẽ không hiệu quả.

Thứ ba, chưa có quy định pháp luật về các cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà nước Việt Nam với các nhà đầu tư quốc tế. Trong khi đó, phương thức giải quyết các tranh chấp liên quan đến các hợp đồng dầu khí chủ yếu thông qua cơ chế trọng tài quốc tế và các cam kết trong Hiệp định Bảo hộ đầu tư (IPA) giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ với Việt Nam. Điều này sẽ khiến cho việc giải quyết tranh chấp kéo dài, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước.

Thứ tư, Dự thảo Luật chưa có các hướng dẫn cụ thể cho việc điều tra, thăm dò và khai thác các loại dầu khí phi truyền thống. Trong khi các loại dầu khí phi truyền thống có đặc điểm về phân bố, đặc tính hóa học tương đối khác biệt so với dầu khí truyền thống nên các phương pháp để điều tra, thăm dò và khai thác cũng khác biệt, đòi hỏi cần có quy định và hướng dẫn cụ thể.

Do vậy, theo các chuyên gia nghiên cứu của VESS, cần nghiên cứu và cân nhắc bổ sung các quy định nêu trên trong Luật Dầu khí (sửa đổi) sắp tới hoặc trong các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành Luật Dầu khí (sửa đổi)./.