(BKTO) - Phát triển kinh tế số, xã hội số đang trở thành yêu cầu thiết yếu, đòi hỏi KTNN phải thay đổi từ phương thức kiểm toán truyền thống sang kiểm toán dựa trên dữ liệu số. Đây là cơ hội và cũng là thách thức lớn đòi hỏi KTNN phải có lộ trình chuyển đổi phù hợp để thích ứng với Cách mạng công nghiệp 4.0 và tham gia tích cực vào sự phát triển của nền kinh tế số.


Tập trung xây dựng hạ tầng dữ liệu và số hóa quy trình kiểm toán

Nhằm tạo cơ sở cho thực hiện chuyển đổi số, triển khai các hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT), KTNN đã ban hành nhiều chương trình, đề án, văn bản chính sách về CNTT, đặc biệt là Chiến lược phát triển và Kiến trúc tổng thể CNTT của KTNN giai đoạn 2019-2025, tầm nhìn đến năm 2030 với việc xác định CNTT là một trong ba trụ cột quan trọng trong Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030. 
Để thực hiện được mục tiêu đó, KTNN đã xác định 6 nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới gồm: xây dựng hạ tầng kỹ thuật phục vụ quá trình chuyển đổi số; xây dựng hạ tầng dữ liệu; phát triển phần mềm ứng dụng, công cụ phân tích dữ liệu; bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng; chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ, xây dựng cơ chế, chính sách; phát triển, đào tạo nguồn nhân lực. Trong đó, việc xây dựng hạ tầng dữ liệu là nhiệm vụ hàng đầu và cũng là nhiệm vụ khó khăn nhất.

Hoạt động chuyên môn của KTNN trải trên diện rộng, nhiều lĩnh vực, ngành nghề nên dữ liệu phục vụ hoạt động kiểm toán cũng sẽ rất đa dạng, phức tạp, phần lớn là dữ liệu phi cấu trúc cần phải chuẩn hóa. Ngoài ra, việc trao đổi, cung cấp dữ liệu với các đơn vị được kiểm toán, cơ quan chức năng cũng gặp không ít khó khăn. Vì vậy, ngoài giải pháp công nghệ, KTNN còn phải quan tâm đến các vấn đề như: xác định các loại dữ liệu cần thiết phục vụ cho 2 nhiệm vụ cốt lõi của Ngành là công tác lập kế hoạch kiểm toán và thực hiện kiểm toán; tổ chức, chuẩn hóa dữ liệu; hoàn thiện các văn bản pháp lý phục vụ cho việc cung cấp, trao đổi dữ liệu điện tử, nhất là việc xây dựng các cơ chế phối hợp với các đơn vị trong việc kết nối, chia sẻ thông tin. 

Dữ liệu cũng cần được lấy từ nhiều nguồn khác nhau thông qua các cuộc kiểm toán, dữ liệu yêu cầu đơn vị được kiểm toán, cơ quan chức năng cung cấp định kỳ, các dữ liệu mở trên mạng. Cách thức thu thập dữ liệu cũng phải đa dạng như: trao đổi trực tiếp giữa các hệ thống (qua các API), qua Cổng trao đổi thông tin và cung cấp dữ liệu trực tiếp cho kiểm toán viên thông qua các đoàn kiểm toán.

Việc chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ cần được thực hiện song song với tiến trình chuyển đổi số của KTNN. Đây cũng là một yếu tố “cần” để KTNN có thể áp dụng hệ thống thông tin, các công cụ phân tích dữ liệu hỗ trợ hoạt động kiểm toán. Việc chuẩn hóa, thay đổi quy trình nghiệp vụ cho phù hợp với tin học hóa là một quá trình rất khó khăn, đòi hỏi sự thay đổi trong nhận thức và quyết liệt thực hiện từ các cấp lãnh đạo đến cán bộ, công chức, viên chức trong Ngành. Vì vậy, KTNN phải thực hiện từng bước, xây dựng các chế tài đủ mạnh để thực hiện, từ việc đưa ra quy trình, nghiệp vụ đến khâu áp dụng trên các ứng dụng. 

Đặc biệt, cần gắn vai trò, trách nhiệm cụ thể cho các đơn vị trong quá trình xây dựng cơ sở dữ liệu, triển khai phần mềm ứng dụng ở cả 3 khâu: xác định yêu cầu bài toán; kiểm thử, đánh giá các chức năng so với yêu cầu nghiệp vụ; triển khai áp dụng vào thực tế. Đồng thời, cần có kế hoạch, chế tài, cách thức tổ chức phù hợp để các đơn vị nghiệp vụ ưu tiên nguồn lực chất lượng cao, vừa có chuyên môn sâu vừa có kiến thức tổng hợp về CNTT phối hợp triển khai các ứng dụng một cách hiệu quả. 

Bên cạnh đó, KTNN cũng cần lựa chọn các công nghệ phù hợp nhu cầu thực tế của KTNN để triển khai như: điện toán đám mây và ảo hóa trong lưu trữ, quản lý các ứng dụng và cơ sở dữ liệu; ứng dụng dữ liệu lớn (Big Data) và Trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích dữ liệu; phát triển ứng dụng trên các nền tảng Web và di động (Mobility)... Đây đều là những ứng dụng công nghệ cao, cần được ưu tiên về nhân lực và tài chính. Cùng với đó, KTNN cần tăng cường công tác phối hợp, học tập kinh nghiệm từ các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới và các cơ quan tổ chức trong nước ở cả 3 lĩnh vực: kỹ thuật công nghệ, kinh nghiệm và tài chính.   

Khi triển khai các hệ thống quan trọng, có tính phức tạp cao, chưa có sẵn trên thị trường, KTNN cần ưu tiên lựa chọn các tổ chức, cá nhân nghiên cứu, đề xuất giải pháp, phương án kỹ thuật, công nghệ; xây dựng, thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ để đánh giá tính khả thi trước khi thực hiện các thủ tục đầu tư. 

Đào tạo nhân lực làm chủ công nghệ

Đào tạo và phát triển nhân lực đáp ứng yêu cầu số hóa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm mà KTNN phải thực hiện trong thời gian tới. Trong đó, đối với cán bộ chuyên trách CNTT, KTNN sẽ tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn, nhất là với các lĩnh vực chuyên sâu và cập nhật công nghệ mới như: quản trị dữ liệu lớn, AI, an toàn, an ninh thông tin… Cán bộ CNTT của KTNN phải được đào tạo và trở thành “kỹ sư phân tích dữ liệu” để đủ khả năng quản lý, vận hành và phát triển hệ thống CNTT của KTNN trong thời kỳ chuyển đổi số.

Với thực tiễn hiện nay, cán bộ, kiểm toán viên nhà nước phải làm chủ công nghệ bằng việc sử dụng thành thạo các phần mềm ứng dụng trong công việc và được đào tạo các kỹ năng: phân tích dữ liệu thông qua việc áp dụng các phần mềm, công nghệ số trong tác nghiệp kiểm toán; tiếp cận, khai thác dữ liệu điện tử của đơn vị được kiểm toán; đảm bảo an toàn bảo mật thông tin trên môi trường mạng khi thực hiện kiểm toán theo quy định của pháp luật và KTNN.

Để có thể thực hiện tốt các nhiệm vụ và yêu cầu trên, KTNN cần quán triệt, nâng cao nhận thức và giúp đội ngũ cán bộ, kiểm toán viên hiểu rõ tầm quan trọng cũng như vai trò, trách nhiệm trong việc ứng dụng CNTT vào hoạt động kiểm toán nhằm tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động trong quá trình thực hiện. Đặc biệt, cần có kế hoạch trung hạn và hằng năm cho việc phát triển, đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ chuyên trách CNTT và cán bộ, kiểm toán viên nhằm đáp ứng được yêu cầu thực hiện chuyển đổi số của Ngành.