(BKTO) - Theo Luật Hợp tác xã (HTX), một trong những nghĩa vụ của HTX là phải thực hiện đúng quy định pháp luật về kế toán và kiểm toán. Vì vậy, việc thực hiện kiểm toán HTX được xem là chìa khóa kiểm soát mọi hoạt động, đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh, từ đó đưa đến những tư vấn giúp HTX phát triển bền vững, bảo đảm các nguyên tắc và giá trị.

(Tiếp theo kỳ trước)

Chưa tìm thấy mô hình hiệu quả cho kiểm toán hợp tác xã 

 Hiện nay, vấn đề kiểm toán trong khu vực HTX hầu như còn bỏ ngỏ, hầu hết các HTX có tiềm lực kinh tế nhỏ nên không đủ khả năng trả phí dịch vụ cho các công ty kiểm toán. Hơn nữa, bản thân các kiểm toán viên (KTV) của các công ty kiểm toán độc lập cũng khó có sự hiểu biết sâu sắc về bản chất, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của HTX để đưa ra những tư vấn phù hợp nhất. Vậy, trước thực trạng này, mô hình nào sẽ đáp ứng được nhu cầu kiểm toán HTX ở Việt Nam?

Thời gian qua, tại một số địa phương như Tiền Giang, Phú Yên, Hà Nội, Long An, hoạt động kiểm toán được thực hiện bởi một tổ kiểm toán trực thuộc Liên minh HTX các tỉnh, thành. Cụ thể: tỉnh Tiền Giang có 93 lượt HTX được kiểm toán trong giai đoạn 2003-2017; TP. Hà Nội đã có 54 lượt HTX được kiểm toán trong giai đoạn 2011-2017… 

Thành viên của tổ kiểm toán này sẽ tùy theo tình hình thực tế tại từng tỉnh, có thể đó là những nhân viên thuộc Liên minh HTX tỉnh, nhân viên các phòng tài chính huyện hoặc các kế toán viên có kinh nghiệm từ các HTX. Hoạt động kiểm toán mà nhóm này thực hiện là rà soát tình hình tài chính, hoạt động, tuân thủ, kiểm tra báo cáo tài chính của các HTX trên địa bàn để đưa ra những tư vấn, khuyến nghị. Đối với HTX, kết quả kiểm toán trước hết nhằm phục vụ rà soát, đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh, đồng thời phục vụ cho yêu cầu quản lý của Liên minh HTX từng tỉnh, thành. 

Điểm mạnh của hoạt động kiểm toán này là các KTV tại địa phương sẽ có thực tế tốt về hoạt động của HTX (địa bàn, thị trường, kỹ thuật…) nên có thể kiểm toán hoạt động và đưa ra những tư vấn thiết thực cho HTX. Số lượng HTX được kiểm toán cũng sẽ được tăng cao, do đó nâng cao mức độ kiểm soát, hỗ trợ của Liên minh HTX tỉnh đối với hệ thống HTX. 

Tuy nhiên, điểm yếu của mô hình trên là vấn đề nhân lực, do khó có thể tuyển dụng được KTV độc lập có chứng chỉ hành nghề tại tất cả các địa phương. Để hoàn thiện mô hình này, cần thiết phải có những giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ KTV một cách hệ thống, bao gồm: quy trình tuyển dụng, tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chất lượng nhân sự thường xuyên, tạo điều kiện tập trung công việc có tính chất chuyên môn, đảm bảo chất lượng công việc được giao.

Kiểm toán nội bộ sẽ là mô hình phù hợp 

Trong cuộc họp tổng kết 5 năm thi hành Luật HTX năm 2012, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ, đồng thời là Trưởng Ban Chỉ đạo Đổi mới và Phát triển kinh tế tập thể, HTX đã khẳng định: “HTX kiểu mới là sự đổi mới từ bản chất”. Theo định hướng này, việc thiết lập và hoàn thiện hoạt động kiểm toán trong Liên minh HTX từ cấp T.Ư đến địa phương được coi là một ý tưởng đổi mới, hỗ trợ các HTX trong công tác quản lý, hướng đến hoạt động hiệu quả.  

Dựa trên lợi thế của hoạt động kiểm toán nội bộ (KTNB) cũng như yêu cầu quản lý và đặc điểm về khả năng tài chính của các HTX, mô hình phù hợp nhất đối với kiểm toán HTX là thành lập Trung tâm Kiểm toán trực thuộc Liên minh HTX Việt Nam, với khách thể là các HTX thành viên. Điểm đặc biệt của mô hình này là đơn vị hoạt động độc lập về tài chính, với nguồn thu đến từ dịch vụ kiểm toán do đơn vị cung cấp. Tuy nhiên, Trung tâm Kiểm toán cần thời gian để ổn định hoạt động, đồng thời, HTX cần thêm thời gian để hình thành ý thức và thói quen sử dụng dịch vụ kiểm toán, bởi vậy, nguồn kinh phí trong giai đoạn đầu sẽ do NSNN hỗ trợ. 

Trên cơ sở dữ liệu tài chính của hệ thống HTX, Trung tâm Kiểm toán sẽ xác định quy mô HTX đạt đến ngưỡng nào đó thì sẽ chịu sự kiểm toán bắt buộc. Ngưỡng này sẽ được quy định dựa trên số liệu từng tỉnh hoặc số liệu của một nhóm nhiều tỉnh trong cùng một khu vực, hoặc theo ngành nghề của HTX. Ngoài ra, Trung tâm cũng có thể thực hiện kiểm toán bắt buộc nếu phát hiện bất thường tại HTX qua các kênh thông tin; có thể xác định tần suất kiểm toán đối với HTX dựa theo quy mô và rủi ro của ngành nghề kinh doanh. Loại hình kiểm toán được áp dụng không chỉ là kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ mà còn có kiểm toán hoạt động, đồng thời đưa ra tư vấn và khuyến nghị hỗ trợ hoạt động của HTX. Tuy nhiên, chức năng tư vấn này nên được nghiên cứu để bảo đảm tính độc lập đối với những nội dung kiểm toán.

Bên cạnh việc kiểm toán các kết quả kinh doanh, kiểm toán HTX còn dựa trên kết quả hoạt động thực tế tại HTX qua các năm và so sánh với ngưỡng tham chiếu chung của ngành để đưa ra những khuyến nghị phù hợp cho định hướng phát triển kinh doanh. Đồng thời, kiểm toán HTX cũng sẽ mang đặc điểm riêng so với KTNB, đó là được phê duyệt bởi KTV có chứng chỉ hành nghề, từ đó giá trị pháp lý của các báo cáo kiểm toán cũng được nâng cao hơn.

Điểm mạnh của mô hình này là sự đầu tư vào chất lượng đội ngũ KTV, vì Trung tâm có thể đảm bảo tuyển dụng, đào tạo được nhân sự đủ trình độ chuyên môn và thẩm quyền ký báo cáo kiểm toán. Điều này đồng nghĩa với việc chất lượng kiểm toán được đảm bảo, HTX sẽ có tâm lý yên tâm và sẵn sàng sử dụng dịch vụ. 

Điểm yếu của mô hình đến từ những hạn chế về nhân lực, do vậy số lượng HTX được kiểm toán hằng năm có thể sẽ không nhiều và toàn diện. Mặt khác, sau thời gian duy trì sự tồn tại từ nguồn NSNN, Trung tâm cũng phải phát triển thu phí dịch vụ từ các HTX. Để đảm bảo tính cạnh tranh, Trung tâm phải cân nhắc đưa ra giá dịch vụ hợp lý so với dịch vụ kiểm toán độc lập, do vậy có thể sẽ dẫn đến những vấn đề giới hạn về mặt tài chính cho các hoạt động kiểm toán này. 

Để vượt qua những khó khăn trên, Trung tâm Kiểm toán cần có sự phối hợp của các ban, ngành liên quan, vận dụng linh hoạt các lựa chọn trong thiết kế tổ chức bộ phận, cũng như có những khoản đầu tư chi phí nhằm đảm bảo tính chuyên nghiệp của hoạt động kiểm toán. Cùng với đó, các cơ quan chức năng phải ban hành những quy định, hướng dẫn cụ thể để làm cơ sở hỗ trợ cho mô hình này; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về lợi ích của hoạt động kiểm toán tới các HTX. Có như vậy, hoạt động kiểm toán mới thực sự phát huy tác dụng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường sự tin tưởng để kết nối các xã viên, nhằm phát huy sức mạnh kinh tế tập thể, góp phần đưa mô hình HTX thành nhân tố quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.