(BKTO) - Thời gian qua, hoạt động đầu tư xây dựng (ĐTXD) luôn chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng chi NSNN và đây cũng là một trong những lĩnh vực được KTNN đặc biệt quan tâm, thực hiện kiểm toán hằng năm. Để nâng cao chất lượng kiểm toán, cùng với việc ban hành quy trình kiểm toán dự án đầu tư, KTNN và các đơn vị trực tiếp thực hiện kiểm toán đã không ngừng nghiên cứu, ứng dụng các giải pháp phù hợp.


Kiểm toán phát hiện nhiều hạn chế, bất cập

ĐTXD là lĩnh vực quan trọng, giữ vai trò trọng yếu trong việc xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hằng năm, NSNN dành một tỷ lệ lớn (khoảng từ 20 - 30% tổng chi ngân sách) chi cho ĐTXD cơ bản. Nhận rõ tầm quan trọng, những năm qua, KTNN đã tập trung kiểm toán để chỉ rõ bất cập, hạn chế trong chế độ, chính sách và thực hiện chế độ, chính sách quản lý ĐTXD công trình. Qua thực tế kiểm toán, KTNN đã phát hiện và chỉ ra nhiều bất cập, hạn chế ở cả ba giai đoạn: chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư và kết thúc đầu tư. 

Điển hình, KTNN phát hiện tại nhiều dự án, công tác lập, thẩm tra, thẩm định, phê duyệt tổng mức đầu tư còn sai sót, thiếu chính xác và thiết kế cơ sở ban đầu được lập chưa phù hợp phải thay đổi, điều chỉnh nhiều lần với giá trị lớn làm ảnh hưởng rất nhiều đến việc xác định nhu cầu vốn và cân đối nguồn vốn. Bên cạnh đó, tình trạng phê duyệt điều chỉnh dự án chưa đúng giá trị, chưa tuân thủ thủ tục, chưa đúng thẩm quyền; quyết định đầu tư điều chỉnh khi chưa đánh giá hiệu quả đầu tư, chưa có báo cáo đánh giá tác động môi trường vẫn diễn ra phổ biến tại nhiều dự án. 

Trong quá trình thực hiện đầu tư, công tác quản lý chất lượng công trình còn hạn chế, năng lực giám sát và việc chấp hành chế độ hồ sơ, nhật ký thi công còn nhiều bất cập; chất lượng một số công trình, dự án chưa đảm bảo, có hiện tượng xuống cấp, hư hỏng. Kết quả kiểm toán cho thấy công tác lập, thẩm định và phê duyệt quyết toán vốn đầu tư dự án còn chậm. Chất lượng công tác thẩm định quyết toán còn hạn chế, nhiều dự án còn sai sót về khối lượng, định mức, đơn giá... 

Theo TS. Hoàng Phú Thọ - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành IV, bằng các kết quả kiểm toán được chỉ ra, KTNN đã có nhiều đóng góp quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong đầu tư công. 

Có khó khăn khi kiểm toán dự án đầu tư

Do hoạt động kiểm toán dự án đầu tư được thực hiện trên cơ sở xác định trọng yếu và đánh giá rủi ro nên cũng gặp phải những khó khăn và thách thức lớn hơn. Cụ thể, việc kiểm toán chủ yếu dựa trên hồ sơ tài liệu hoàn công do đơn vị cung cấp nên rất khó phát hiện tồn tại bất cập về chi phí, chất lượng công trình. Mặt khác, do tính chất đặc thù của các dự án đầu tư; hệ thống quy định pháp luật về quản lý ĐTXD chưa đồng bộ, chưa hoàn thiện, liên quan đến nhiều lĩnh vực... đã gây nhiều khó khăn, trở ngại cho hoạt động kiểm toán. Đa số các cuộc kiểm toán dự án đầu tư, việc cung cấp hồ sơ, tài liệu cho đoàn kiểm toán còn chậm, trong khi chưa có các chế tài đủ mạnh và hiệu lực đối với đơn vị được kiểm toán có hành vi này. 

Trong khi đó, Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành V Trần Hải Đông nhấn mạnh, tại một số dự án, việc áp dụng các tiêu chuẩn xây dựng, công nghệ thi công mới, vật tư, trang thiết bị máy móc tiên tiến hiện đại, định mức, đơn giá nhân công chưa từng được áp dụng tại Việt Nam, phương pháp phân tích chi phí, đơn giá của nước ngoài có nhiều điểm khác biệt so với các hướng dẫn của Việt Nam... là những nguyên nhân dẫn đến những khó khăn, hạn chế trong công tác kiểm toán dự án đầu tư thời gian qua, đặc biệt là các dự án sử dụng vốn vay ODA. 

Do đặc thù, tính chất dự án ĐTXD thường có quy mô lớn, phạm vi rộng nên việc đánh giá tính chính xác của các dự án ĐTXD luôn được đặt ra. Để nâng cao chất lượng kiểm toán đối với dự án ĐTXD, TS. Hoàng Phú Thọ kiến nghị cần tiếp tục quan tâm đến các giải pháp về đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán lĩnh vực đầu tư XDCB cho kiểm toán viên; đổi mới tổ chức và hoạt động đoàn kiểm toán, trong đó thực hiện đa dạng hóa loại hình và phương pháp kiểm toán, cần xem xét áp dụng loại hình kiểm toán hoạt động trong lĩnh vực đầu tư XDCB nhằm đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong việc quản lý và sử dụng vốn trong đầu tư XDCB. 

Đồng bộ giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán

Theo Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành IV Trương Văn Tạo, KTNN cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, từ đổi mới, nâng cao chất lượng trong công tác khảo sát, lập kế hoạch kiểm toán cho đến nâng cao trình độ, kỹ năng kiểm toán hoạt động của kiểm toán viên thông qua công tác đào tạo...

Bà Lăng Trịnh Mai Hương - Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán - cho biết, hằng nằm, KTNN đều xây dựng và đưa vào kế hoạch đào tạo để tổ chức các lớp kỹ năng kiểm toán dự án ĐTXD với các cấp độ khác nhau, phù hợp cho kiểm toán viên. 

Để nâng cao chất lượng kiểm toán ĐTXD, nhiều ý kiến cho rằng, cần tiếp tục tăng cường đầu tư mua sắm các phương tiện kỹ thuật, máy móc thiết bị phù hợp để hỗ trợ kiểm toán viên kiểm tra, đánh giá chất lượng công trình; bố trí kinh phí thuê chuyên gia kiểm định chất lượng công trình trong những trường hợp cần thiết. Điều này xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và đây cũng chính là những giải pháp đang được nhiều tổ chức kiểm toán trên thế giới áp dụng hiệu quả. 

Thời gian qua, KTNN cũng đã xây dựng, triển khai và đưa vào áp dụng hệ thống các phần mềm hỗ trợ công tác kiểm toán. Theo đó, việc ứng dụng CNTT hỗ trợ kiểm toán viên thực hiện kỹ thuật kiểm toán cũng đã bước đầu phát huy hiệu quả, như phần mềm hỗ trợ kiểm toán lĩnh vực đầu tư XDCB.