(BKTO) - Năm 2015, mặc dù thu NSNN cả nước vượt dự toán nhưng công tác thực hiện thu vẫn cho thấy nhiều vấn đề bất cập và hạn chế.

Theo Báo cáo kiểm toán quyết toán NSNN năm 2015 của KTNN, so với dự toán, thu NSNN trong năm này vượt 9,6%, đạt 998.217 tỷ đồng. Hầu hết các khoản thu đều đạt và vượt dự toán, chỉ còn 2 khoản thu không đạt chỉ tiêu là thu từ dầu thô (đạt 72,6% dự toán) và thu từ DN có vốn đầu tư nước ngoài (đạt 99% dự toán). Thế nhưng, đây chính là 2 khoản thu có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả thực hiện dự toán thu NSNN năm 2015.

Ngoài vấn đề từ 2 khoản thu kể trên, KTNN còn chỉ ra một số hạn chế trong việc thực hiện thu, như: một số địa phương được giao dự toán thấp hơn so với khả năng thực hiện; tình trạng hạch toán và kê khai thiếu thuế GTGT, thuế thu nhập DN còn diễn ra khá phổ biến; công tác quản lý thu, chống thất thu còn nhiều hạn chế; tổng nợ thuế vẫn tăng và nợ có khả năng thu giảm 2% so với năm 2014... Những hạn chế được KTNN chỉ ra một lần nữa cho thấy, quản lý thu và chống thất thu vẫn là vấn đề nan giải cho NSNN, đặc biệt là trong bối cảnh thu không đủ bù chi như hiện nay.

Dự toán không sát với thực tế

Theo Báo cáo kiểm toán của KTNN, dự toán thu cân đối NSNN năm 2015 được Quốc hội quyết định và Chính phủ giao là 911.100 tỷ đồng, trong đó: dự toán thu nội địa (không kể thu từ dầu thô và thu tiền sử dụng đất) là 599.600 tỷ đồng, nếu loại trừ tiếp thu từ cổ tức và lợi nhuận còn lại, dự toán thu nội địa là 561.549 tỷ đồng, bằng 114% so với ước thực hiện 2014; dự toán thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu 175.000 tỷ đồng. 

Tuy nhiên, KTNN đã chỉ ra rằng, tổng hợp dự toán thu NSNN do các địa phương lập chưa đảm bảo mức tăng bình quân tối thiểu theo Chỉ thị số 14/CT-TTg ngày 14/6/2014 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng dự toán NSNN năm 2015 (thu nội địa không kể thu từ dầu thô và tiền sử dụng đất tăng 14-16%; thu từ hoạt động xuất nhập khẩu 6-8%). Cụ thể, 53/63 địa phương lập dự toán thu nội địa thấp hơn 14%; 7 địa phương lập dự toán thấp hơn ước thực hiện năm 2014; 12/46 địa phương dự kiến chưa đầy đủ, bao quát hết nguồn thu trên địa bàn, như: Hải Phòng, Lai Châu, Trà Vinh, Hà Tĩnh, Sơn La, Đắk Lắk, Hà Nam, Quảng Nam, Gia Lai... Một số tỉnh được giao dự toán thu từ hoạt động xuất nhập khẩu tăng dưới 5% so với ước thực hiện năm 2014 nhưng kết quả thực hiện lại vượt dự toán cao: tỉnh Thái Nguyên thực hiện vượt 61% so với dự toán, Đắk Nông thực hiện vượt 25%, Bến Tre vượt 21,1%, Gia Lai vượt 18,7%, Thái Bình thực hiện vượt 35,9... 

Đối với dự toán hoàn thuế GTGT năm 2014, Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) đã xây dựng và giao dự toán không sát thực tế. Cụ thể, hai đơn vị trên đã đánh giá ước thực hiện dự toán hoàn thuế GTGT năm 2014 là 78.200 tỷ đồng, lấy đánh giá này làm cơ sở để xây dựng và giao dự toán hoàn thuế GTGT năm 2015 là 85.000 tỷ đồng. Trong khi đó, KTNN xác định số thuế phải hoàn trong năm 2014 là 88.152 tỷ đồng, đó là chưa tính đến hơn 9.750 tỷ đồng phải hoàn cho các quyết định năm 2014 vẫn chưa được giao dự toán, dẫn đến việc Tổng cục Thuế phải trình Bộ Tài chính cho ứng trước dự toán hoàn thuế năm 2016 để chi hoàn thuế GTGT năm 2015. Đồng thời, các quyết định hoàn thuế năm 2015 sẽ phải chuyển sang năm 2016 để hoàn thuế do thiếu nguồn gần 5.848 tỷ đồng.

Ngoài ra, KTNN còn phát hiện việc ứng trước dự toán nêu trên chưa được Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ để báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định theo quy định của Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 03/01/2015 của Chính phủ và Khoản 5, Điều 2, Nghị quyết số 78/2014/QH13 ngày 10/11/2014 của Quốc hội.

Bên cạnh đó, kết quả kiểm toán còn cho thấy, một số Bộ, cơ quan trung ương lập dự toán phí, lệ phí thấp hơn số thông báo của Bộ Tài chính, cụ thể như: Bộ Giáo dục và Đào tạo thu học phí, lệ phí lập thấp hơn 3,9%; Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Trung ương Hội chữ thập đỏ Việt Nam không lập dự toán thu hoặc lập chưa đầy đủ; Bộ Tài chính lập dự toán số thu học phí thấp hơn 77,3 tỷ đồng...

Tình trạng thất thu thuế vẫn phổ biến

Cũng theo KTNN, tình trạng hạch toán, kê khai thiếu doanh thu, xác định sai chi phí, từ đó tính thiếu thuế GTGT, thuế thu nhập DN và lợi nhuận phải nộp NSNN… vẫn diễn ra khá phổ biến tại các đơn vị được kiểm toán. Tổng hợp từ 276 báo cáo kiểm toán tại 204 đơn vị, KTNN đã xác định số phải nộp NSNN tăng thêm gần 11.365 tỷ đồng, trong đó một số đơn vị có kiến nghị nộp với số tiền lớn như: Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam nộp 2.054 tỷ đồng, Tổng công ty Thương mại Sài Gòn nộp 1.755 tỷ đồng, Tổng công ty Địa ốc Sài Gòn nộp 1.264 tỷ đồng... Qua kết quả đối chiếu 1.653 người nộp thuế, KTNN đã kiến nghị các khoản phải nộp NSNN tăng thêm gần 2.051 tỷ đồng, trong đó có DN phải nộp tăng thêm 882 tỷ đồng. Cá biệt, KTNN đã chuyển hồ sơ của Công ty TNHH Thương mại dịch vụ Dầu khí Hoàng Ngân sang cơ quan Cảnh sát điều tra - Bộ Công an để điều tra làm rõ và xử lý theo quy định của pháp luật do phát hiện một số giao dịch mua bán lớn bất thường, có dấu hiệu mua bán hóa đơn.

Một số cục, chi cục thuế chưa quản lý hết các DN, hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nhưng chưa đăng ký thuế, lập thiếu bộ thuế môn bài (Cà Mau, Bạc Liêu, Quảng Nam); chưa thực hiện xử phạt hoặc xử phạt chưa đầy đủ đối với các trường hợp chậm nộp hồ sơ khai thuế (Cần Thơ, Tiền Giang, Quảng Ninh, Quảng Nam, Đắk Nông, Khánh Hòa, Đắk Lắk, Kon Tum, thành phố Vũng Tàu...). 

Ngoài ra, một số cục thuế không hoàn thành kế hoạch thanh tra, kiểm tra thuế đã được giao. Kết quả chọn mẫu kiểm tra hồ sơ thanh tra, kiểm tra thuế cho thấy, còn rất nhiều hạn chế trong hoạt động thanh tra, kiểm tra từ hồ sơ, mẫu biểu, nội dung, phạm vi đến kết quả xử lý sai phạm. Đặc biệt, có cơ quan thuế còn xử lý kết quả thanh, kiểm tra không phù hợp quy định của pháp luật; truy thu thiếu thuế; tính thiếu tiền chậm nộp; xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế qua kết quả thanh tra, kiểm tra chưa đầy đủ.

KTNN cũng đã đánh giá, công tác quản lý thu tiền thuê mặt đất còn nhiều hạn chế, sai sót. Cụ thể, các đơn vị như Cục Thuế tỉnh Tiền Giang, Trà Vinh, Hải Dương, Nam Định, Long An... cho thuê đất đã hết thời kỳ ổn định giá thuê nhưng chưa điều chỉnh lại đơn giá thu tiền thuê đất; xác định đơn giá tiền thuê đất chưa đúng quy định làm giảm thu NSNN. Hay như tại tỉnh Phú Thọ, việc chưa điều chỉnh đơn giá thuê đất trong khu công nghiệp cho Công ty Phát triển hạ tầng khu công nghiệp theo quy định đã dẫn đến thất thu ngân sách 9,4 tỷ đồng.

Có trường hợp như Cục Thuế tỉnh Hà Nam xác định miễn giảm tiền thuê đất đối với DN không đúng quy định, có khả năng gây thất thu NSNN 91,99 tỷ đồng; xác định thời điểm miễn tiền thuê đất không đúng quy định cho Dự án nhà máy Phốt pho của Công ty cổ phần hóa chất Đức Giang trong khu Công nghiệp Tằng Loong, Tỉnh Lào Cai; một số đơn vị sử dụng đất vào mục đích kinh doanh nhưng chưa được cấp có thẩm quyền cho thuê đất hoặc chưa ký hợp đồng thuê đất (Công ty TNHH MTV Nước sạch Hà Nội 88.800m2, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội 59.898m2; Công ty TNHH MTV Cấp thoát nước Bình Phước trên 9.600 m2...).

Ngoài ra, KTNN còn xác định hàng loạt sai phạm trong quản lý thu tiền thuê mặt nước, cụ thể như: chưa thực hiện thu tiền thuê mặt nước theo quy định tại Nghị định số 142/2005/NĐ-CP của Chính phủ đối với các lô mỏ do Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam quản lý thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu; tính tiền thuê mặt nước đối với Liên doanh Vietsopetro chưa đúng quy định 97,5 tỷ đồng... 

Quy mô nợ thuế tiếp tục tăng 

Tính đến 31/12/2015, tổng số nợ thuế do ngành thuế quản lý là hơn 79.200 tỷ đồng, tăng 4,2% so với cùng kỳ năm 2014. Trong đó, nợ có khả năng thu giảm 2%, 31/63 địa phương có mức dư nợ có khả năng thu giảm, cụ thể như: TP.HCM giảm 16% (tương đương trên 2.539 tỷ đồng); tỉnh Sóc Trăng giảm 88% (gần 266 tỷ đồng); thành phố Đà Nẵng giảm 26% (gần 446 tỷ đồng); tỉnh Phú Thọ giảm 74% (hơn 327 tỷ đồng)... Nợ khó thu tăng 42%, 56/63 địa phương có mức dư nợ khó thu tăng, điển hình như: TP.HCM tăng 52% (1.882 tỷ đồng), TP.Hà Nội tăng 25% (532,4 tỷ đồng), tỉnh Quảng Nam tăng 392% (482,6 tỷ đồng), Phú Thọ tăng 172% (gần 242 tỷ đồng), Bắc Kạn tăng 702% (54 tỷ đồng), Yên Bái tăng 713% (hơn 122 tỷ đồng)...

Với những con số nêu trên, KTNN đánh giá, mặc dù tỷ trọng nợ thuế so với thu nội địa năm 2015 giảm (năm 2012 là 12%, năm 2013 là 12,4%, năm 2014 là 12,98%, năm 2015 là 10,75%) nhưng xét về quy mô, nợ thuế vẫn tiếp tục tăng qua các năm. Cuối năm 2015, có 40/63 địa phương tăng nợ thuế so với cùng kỳ năm 2014. Bên cạnh các nguyên nhân khách quan do tình hình sản xuất kinh doanh khó khăn, một số DN còn chây ỳ, không nộp thuế đúng hạn, để nợ thuế kéo dài, có những trường hợp kinh doanh thua lỗ đã tự giải thể, phá sản, bỏ khỏi địa chỉ sản xuất…, nợ thuế tăng còn do một số cục và chi cục thuế thực hiện không triệt để các biện pháp cưỡng chế theo quy định.

Ngoài ra, KTNN cũng đã xác định công tác phân loại nợ thuế còn thiếu cơ sở, thiếu căn cứ và bằng chứng; 23/46 cục thuế địa phương tổng hợp chưa đầy đủ số liệu nợ đọng thuế 1.618 tỷ đồng.  

Đối với nợ thuế do ngành hải quan quản lý, nợ thuế quá hạn tính đến 31/12/2015 là gần 6.530 tỷ đồng, giảm 8,18% so với cùng kỳ năm 2014. Trong đó: nợ quá hạn về thuế chuyên thu giảm 9,5% (470,4 tỷ đồng); nợ có khả năng thu giảm 56%, tương ứng 741 tỷ đồng. Theo thống kê của KTNN, 23/34 cục hải quan có số nợ thuế chuyên thu giảm (Cục Hải quan Hà Tĩnh giảm gần 82%, Hải Phòng giảm 13%, Bà Rịa - Vũng Tàu giảm hơn 41%...); 11/34 cục hải quan có số nợ đọng thuế chuyên thu tăng. 

Qua Báo cáo kiểm toán quyết toán NSNN năm 2015, KTNN kiến nghị tăng thu hơn 11.365 tỷ đồng; trong đó, tăng thu NSNN gần 11.253 tỷ đồng, bao gồm: thuế nội địa hơn 3.381 tỷ đồng; thuế xuất nhập khẩu 2,6 tỷ đồng; phí, lệ phí 17,3 tỷ đồng; tiền sử dụng đất hơn 529 tỷ đồng...;
tăng thu không thuộc NSNN hơn 112 tỷ đồng. Các khoản nợ đọng phát hiện tăng thêm hơn 1.569 tỷ đồng, cụ thể: nợ đọng thuế gần 136 tỷ đồng; nợ tiền sử dụng đất gần 1.000 tỷ đồng; nợ khác 434 tỷ đồng.

Các khoản phải nộp, hoàn trả và quản lý qua NSNN 9.104 tỷ đồng, trong đó thu hồi các khoản cho vay, tạm ứng sai quy định hơn 40 tỷ đồng; xử lý nộp NSNN các khoản tạm thu, tạm giữ đã quá hạn 1.836 tỷ đồng; các khoản ghi thu - ghi chi NSNN 7,7 tỷ đồng. KTNN cũng đề nghị Quốc hội xem xét, phê chuẩn quyết toán thu cân đối NSNN năm 2015 với số tiền 1.291.342 tỷ đồng; đồng thời đề nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính và các bộ, cơ quan trung ương, địa phương, đơn vị được kiểm toán thực hiện đầy đủ, kịp thời các kiến nghị của KTNN.